حال بحرانی که در دریاچه نمک ایجاد شده به دلیل بی مهری ها و بی توجهی به حق آبه های این دریاچه است و نه تنها تنوع زیست محیطی را متاثر کرده و از تعداد پرندگان در منطقه کاسته، بلکه منابع طبیعی و اراضی کشاورزی را به نابودی کشانده که نیازمند رسیدگی سریع مسئولین است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی قم فردا، دریاچه نمک قم که در قلب ایران، در مجاورت پارک ملی کویر و بین سه استان قم، اصفهان و سمنان قرار دارد در یک دهه گذشته به دلیل احداث سدهای متعدد و دریغ شدن حقابه، خشکانده شده است، با وجود این در شرایطی که مسئولان محیط‌زیست در سال‌های اخیر نسبت به خشکیدن، نابودی حیات دریاچه و فعال شدن کانون بالقوه ریزگردهای نمکی در مرکز ایران بارها هشدار داده‌اند.
پس باید گفت که در سال های اخیر  تامین نشدن حقابه تالاب های استان قم و افزایش برداشت ها از منابع آب زیرزمینی در کنار عوامل طبیعی از جمله کاهش شدید بارندگی ها و افزایش دمای هوا، باعث بحران های زیست محیطی در این منطقه شده که علاوه بر استان قم، استان های همجوار را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
 سفره های زیرزمینی این منطقه نیز در سال های اخیر با گسترش شدید کشاورزی و شهرک های صنعتی، رو به خشکی است؛ اگر شرایط دریاچه نمک به همین صورت ادامه یابد، کارشناسان پیش بینی می کنند که این دریاچه به نفس نفس بیفتد.
متاسفانه بحران کم آبی در سال‌های اخیر دامان دریاچه نمک را گرفته است، بحرانی که حتی با بارش‌های پاییزی کوتاه مدت نیز جان نمی‌گیرد و باید برای رهایی از بحران، چاره‌ای زیربنایی یافت.



تبدیل دریاچه نمک به کانون ریزگرد ۲۰ میلیون ایرانی را تهدید می‌کند
از همین رو سیدرضا موسوی مشکینی مدیرکل حفاظت محیط زیست قم با اشاره به ریزگرد های استان قم، اظهار داشت: در بهار و تابستان با توجه به اینکه جهت ورزش باد غالب از سمت شرق به قم است، شاهد متاثر شدن این استان توسط گرد و غبار هستیم.
وی گفت: اگر چه در سال‌های گذشته منشاء گردو غبار قم، خارج از استان بود ولی شاهد هستیم که به دلیل مسائل مختلف، با کانون‌های فعال گرو خاک در استان مواجه باشیم. کاهش نزولات آسمانی، برداشت بی‌رویه آب ، استقرار برخی صنایع منسوخ شده در استان وهمچنین قطع حقابه محیط زیست باعث شده که در سال‌های اخیر شاهد افزایش پدیده گردو غبار در سطح قم باشیم.
موسوی مشکینی بیان داشت:  مراتع اطراف استان درحال از بین رفتن است و روستاهای زیادی به دلیل پیش روی آب شور خالی از سکنه شده‌اند.
وی تاکید کرد: بیش از ۱۰۵ هکتار در استان به کانون گرد و غبار محلی تبدیل و شرایط در این وسعت ناپایدار است.
400هزار هکتار بیابان مستعد تبدیل به کانون ریزگرد هستند
مدیرکل حفاظت محیط زیست قم قطع حقابه‌ها را یکی از مهمترین چالش‌های استان دانست و گفت: اگر این روند ادامه داشته باشد، ۴۰۰ هزار هکتار بیابان در استان مستعد تبدیل به کانون ریزگرد هستند که می‌تواند مشکل کنونی گرد و غبار را به شدت تشدید کند.
وی گفت: احداث سدهای بالادستی، عدم تخصیص حقابه‌های زیست محیطی، خشکسالی و تغییر اقلیم، شدت تبخیر بالای دشت‌ها به بیش از سه هزار میلیمتر در سال، تشدید فرایند بیابان‌زایی و استقرار و جانمایی نامناسب واحدهای صنعتی و معدنی از جمله مهمترین عوامل تشدید مشکلات زیست محیطی در قم است.



شرایط نامطلوب دریاچه نمک علاوه بر معضلات زیست محیطی، به بحرانی اجتماعی نیز تبدیل شده است، به طوری که به علت خشکسالی در این منطقه و پیش روی آب های شور باعث عدم حاصلخیزی زمین های کشاورزی و فراشوری آب چاه ها شده و روستاهای مجاور این منطقه خالی از سکنه شده است.
در شعاع 50کیلومتری دریاچه روستایی باقی نمانده است/پیشروی بحران به سمت قم
با توجه به این مسئله سید احمد شفیعی معاون فنی اداره کل محیط زیست استان قم با بیان اینکه در شعاع 50 کیلومتری دریاچه هیچ روستایی باقی نمانده است، گفت: با توجه به برداشت‌های بیش از یک میلیارد مترمکعبی از ذخایر آبی دریاچه نمک در سال‌های اخیر در حال حاضر با یک تهدید جدی روبرو هستیم.
وی افزود: با برداشت وسیع ذخایر آبی دریاچه نمک در طی سال‌های اخیر هرچند هنوز این دریاچه نفس می‌کشد و سطح آن مرطوب است ولی باوجود احداث بیش از ۶۰ سد بزرگ و کوچک بر روی رودخانه‌های منتهی به دریاچه و در حوزه آبریز این دریاچه هنوز به مرگ نهایی خود نرسیده است؛ طی فعالیت معدن کاری مقادیر عظیمی آب از دریاچه به‌صورت مستقیم برداشت و تبخیر شده و دریاچه نمک با مساحت حدود ۲۰۰ هزار هکتار به کانون تولیدکننده فعال ریز گردهای نمکی تبدیل خواهد شد.
شفیعی با بیان این که متاسفانه این بحران به سمت شهر قم درحال پیشروی است، افزود: اگر شرایط به همین نحو ادامه یابد روستاهای باقی مانده نیز خالی از سکنه خواهد شد؛ پوشش گیاهی این دریاچه نیز از بین رفته و تبدیل به عرصه ای کاملا بیابانی شده که آماده فرسایش و تبدیل شدن به کانون های ریزگرد است.

سال ۱۳۹۵ استان قم برای احقاق حقابه زیست محیطی دریاچه نمک تلاش کرد و تخصیص سالانه ۱۵۴ میلیون مترمکعب از دو رودخانه قمرود و قره‌چای در شورای عالی آب تصویب کردند اما این تخصیص هرگز عملیاتی نشد؛ البته بهار ۱۳۹۸ در پی بارندگی‌های مناسب، از قمرود ۴۰ میلیون مترمکعب و از قره‌چای (سد الغدیر) ۲۰ میلیون مترمکعب به سمت دریاچه رهاسازی شد اما خیلی تأثیر مثبتی روی حقابه زیست محیطی نداشت.
عدم تامین حق آبه دریاچه نمک بیشترین آسیب را به قم می زند
از همین رو موسوی مشکینی، مدیرکل حفاظت محیط زیست قم افزود: اگر به وضعیت کنونی توجه نشود و روند بیابان زایی ادامه یابد، ۲۵ درصد جمعیت کشور تحت تاثیر این گرد و غبار قرار می‌گیرند. اگر حقابه دریاچه نمک، تامین نشود، این دریاچه در معرض تخریب قرار گیرد به دلیل جهت وزش باد، استان قم بیشترین آسیب را می داند.
وی ادامه داد: در صورت تامین نشدن حقابه دریاچه نمک، در آینده شاهد غبارهای نمکی در قم و تهران خواهیم بود که این گردو غبار نمکی به دلیل فلزات سنگین می تواند خطرات بسیار جدی داشته باشد.



حق آبه های دریاچه نمک تخصیص داده نشده است
از طرفی عباس جعفری کارشناس محیط زیست با اشاره به حقابه دریاچه نمک قم، گفت:با توجه به سدهای متعددی که در مسیر رودخانه های منتهی به دشت مسیله و دریاچه نمک وجود دارد عملاً ورود آب به دریاچه نمک قم وجود نداشت و حق آبه های محیط زیستی حتی در سال‌های پرآبی هم  تخصیص داده نشده است.

دریاچه نمک قم در محاصره سدها؛ تهران و قم در کانون ریزگردها
همچنین روژان نظری، دکتری محیط‌زیست، در یادداشتی اختصاصی در اعتمادآنلاین ، از محاصره شدن دریاچه نمک قم در میان سدها و خطر ریزگردها برای قم و تهران نوشت: ترکش‌های حاصل از انفجار جمعیت و به دنبال آن عدم مدیریت صحیح مصرف آب در تهران به قم هم رسید و اینک قم و تهران در کانون ریزگردها قرار دارند! طبق مصوبه‌ سال 94، دریاچه نمک قم دارای 154 میلیون متر مکعب حقابه است، اما با وجود رودخانه‌هایی که در اطرافش هستند هیچ حقابه‌ای دریافت نمی‌کند چون تصرف آب در بالادست بسیار قلدرانه و به دور از عدالت زیستی صورت گرفته است.
وی ادامه داد: متاسفانه مدیران و مسئولان نگاه‌شان به توسعه کاملاً منطقه‌ای و سازمانی است و از این واقعیت غافل‌اند که ساختار طبیعت بسیار منظم و متصل به هم است، از این روست که بروز مشکلات محیط‌زیستی در قم قطعاً یقه تهران و دیگر نقاط مجاور را خواهد گرفت. به صورت اجمالی به موقعیت مناسبی که دریاچه نمک قم در گذشته داشته، اما در محاصره سدها رو به نابودی گذاشته است می‌پردازیم.
این دکتری محیط‌زیست خاطرنشان شد: در شمال دریاچه نمک قم، رودخانه جاجرود قرار دارد که سد لتیان و سد ماملو در ورامین جلوی جاجرود را گرفته‌اند و مانع از ورود آب به دریاچه می‌شوند. در شمال غرب، رودخانه شور و کرج را داریم که از کرج و قزوین می‌آیند اما در قزوین، سد نهب و در کرج، سد کرج را زده‌اند که حیات این رودخانه‌ها و دریاچه نمک را به خطر انداخته‌اند.
وی اضافه کرد: در غرب دریاچه، رودخانه قره‌چای و قمرود قرار دارد که قره‌چای با سد الغدیر در ساوه و قمرود با سد 15 خرداد در قم جلوی ورود آب را گرفته‌اند و این اتفاقات باعث شده شوری آب در چاه‌های آب مجاور دریاچه به 18 هزار EC برسد و بنابراین آینده‌ خطرناکی رقم خواهد خورد.
نظری گفت: هر کدام از این رودخانه‌ها باید سهمی در رهاسازی آب به سمت دریاچه داشته باشند تا پایداری دریاچه دوام پیدا کند، اما متاسفانه در سند سازگاری با کم‌آبی استان‌های مرتبط از حقابه تالاب حوض سلطان، دریاچه نمک قم و تالاب مره‌ نامی برده نشده است. در این بین، رودخانه‌های کرج و جاجرود با توجه به آورد بالای آبی که دارند باید آب دریاچه و تالاب مره را تامین کنند. ما در این 2 سال اخیر به دلیل بارندگی‌های مناسبی که داشتیم با مشکل مواجه نشدیم، اما در صورت پرداخت نشدن حقابه دریاچه نمک و تالاب مره، این اکوسیستم‌های بی‌نظیر که زیستگاه‌های ارزشمندی برای ما هستند خشک می‌شوند و در این صورت است که تروخشک با هم می‌سوزند و مردم قم (پایین‌دست) هم باید شاهد نابودی زیستگاه‌های ارزشمند و زیستمندان‌شان باشند و هم دچار مخاطرات محیط‌زیستی از جمله ریزگردهایی شوند که عامل‌شان مردم بالادست هستند.



دریاچه نمک قم به بحران زیست محیطی تبدیل می شود
این در حالی است که محسن اروجی در «نشست علمی آموزشی آلودگی هوا، اثرات بهداشتی و چالش‌های اجرای قانون هوای پاک در استان قم»، افزود:  آلودگی‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی و صنعت و آلودگی‌های گردوخاک ۲ نوع آلودگی هواست که در شهر قم با آنها مواجه هستیم.
اروجی ادامه داد: در نیمه اول سال از اردیبهشت‌ماه تا اوایل مهرماه وزش بادها در استان قم به طور عمده از شرق به غرب و در نقاطی که بیشترین بیابان و دریاچه نمک قرار دارد، اتفاق می‌افتد.
وی تصریح کرد: اگر خشک‌سالی به این صورت ادامه یابد، دریاچه نمک به معضلی برای کشور تبدیل و مشکلاتی همانند معضلات دریاچه ارومیه را باعث می‌شود.

دریاچه نمک منبع عظیمی از املاح و مواد معدنی
و اما همان طور که گفته شد دریاچه نمک این روزها حال خوبی ندارد و اگر رسیدگی به موقع نشود در آینده بجای اینکه فرصتی برای استان باشد به تهدید و معضلی برای استان تبدیل خواهد شد. همچنین دریاچه نمک قم توجیه اقتصادی خوبی دارد از این رو برای سرمایه گذاران جذابیت های اقتصادی بالایی خواهد داشت. علاوه بر بخش املاح معدنی، جاذبه های گردشگری نیز از جمله ظرفیت های دریاچه نمک به شمار می رود. این دلایل نشان از آن دارد که باید به این دریاچه رسیدگی شود.
از طرفی در سفر آیت الله رئیسی رئیس جمهور به قم در خصوص دریاچه نمک هم بحث های شد. در این سفر رئیس جمهور دستور دادند تا برای حل مشکل دریاچه نمک کارگروهی توسط دستگاه های ذیربط برای کنترل ریزگردها تشکیل شود.

به هر حال بحرانی که در دریاچه نمک ایجاد شده به دلیل بی مهری ها و بی توجهی به حق آبه های این دریاچه ایجاد شده است و نه تنها تنوع زیست محیطی را متاثر کرده و از تعداد پرندگان در منطقه کاسته، بلکه منابع طبیعی و اراضی کشاورزی را به نابودی کشانده است. که امیدواریم فکر به حال اوضاع وخیم این منطقه از سوی مسئولان استانی و کشوری صورت بگیرد تا در آینده تبدیل به معضلی جدید برای استان و کشور نشود.

حسین حیدری
انتهای پیام/160