امروز با توجه به بحران آبی که در کشور حاکم است اما محصولات آب بر در استان های گرم و خشک کشت می شود که نیازمند اصلاح الگوی کشت در کشور هستیم از سوی دیگر هم محصولاتی که آب مجازی فراوانی مصرف می کنند یا صادرات می شوند و یا بر روی دست کشاورز باقی می مانند.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی قم فردا، بررسی اسناد و آمارهای وزارت جهاد کشاورزی درخصوص تولید محصولات کشاورزی، نشان می‌دهد به موازات شدت یافتن خشکسالی در دو دهه اخیر در کشور، تولید محصولات آب‌بر هم رشد داشته و این افزایش بیشتر در استان‌هایی صورت گرفته که اکنون درگیر فرونشست و بحران آب هستند. به اعتقاد کارشناسان، نداشتن آمایش سرزمینی در حوزه کشاورزی و نقشه راه سبب شده تا نتوان برنامه‌ریزی های اصولی و پایداری برای حفظ ذخایر و ثروت موجود کشور انجام داد.
 این در حالی است که 13 سال از تصویب لایحه الگوی کشت می گذرد اما به رغم شعارهای متعدد، تاکنون توجهی به این موضوع نشده است. هرچند به تازگی  وزارت جهاد کشاورزی گزارشی از وضعیت بخش کشاورزی در سال زراعی  1399-1400منتشر کرده اما بررسی این گزارش نکات عجیبی دارد که مشخص است الگوی کشت درستی وجود ندارد تا در کنار کنترل قیمت محصولات بتوان مصرف آب در کشور را هم مدیریت کرد چون حدود 90 درصد آب شیرین در کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود.



مدیریت مصرف آب از طریق مدیریت آب مجازی
همانطور که گفته شدحدود ۹۰ درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این یعنی باید فکری برای جلوگیری از هدررفت منابع آبی در این بخش کرد. از طرفی هم، اکنون اکثر دشت‌های مهم کشور در وضعیت ممنوع از نظر برداشت آب هستند و در چنین شرایطی کاشت هندوانه و برنج باید ممنوع و محصولات با نیاز آبی کم جایگزین آن‌ها شود.
در کشور با بحران آب مواجهیم و این را همه از مسئولین کشوری گرفته تا مسئولین محلی و کشاورزان و مردم می‌دانند، اما با این وجود نمی‌دانیم چرا هنوز در استان‌هایی که درگیر کم‌آبی هستند باید برنج کاشته شود و یا هندوانه و گوجه فرنگی و دیگر محصولات با نیاز آبی بالا باید روی دست کشاورزان بماند.
 ارزش آب خیلی بیشتر از آن است که آن را صرف تولید هندوانه و برنج کنیم. اگر حساب کنیم مثلا برای تولید یک کیلوگرم برنج چیزی حدود ۱۰۰ هزار تومان آب مصرف می‌شود، اما همان برنج را می‌توانیم با کیلویی ۱۰ هزار تومان وارد کشور کنیم. هندوانه، برنج، خیار، گوجه فرنگی و... محصولات آب بری هستند که در شرایط کنونی کشت آن‌ها در کشور در سطح زیاد هیچ توجیهی ندارد.

تمرکز استان ها در زراعت آبی
در سال زراعی   1399-1400سطح زیر کشت محصولات حدود ۱۱میلیون هکتار بوده که از این مقدار50.45 درصد متعلق به زمین‌های دیم و 49.55 درصد مربوط به زمین آبی بوده است. تمرکز تولید زراعی آبی در استان‌هایی است که آب و هوای خشک دارند و بالا بودن سهم تولیدات کشاورزی در این استان‌ها تنها به دلیل دارا بودن زمین‌های زراعی آبی است.
از 11 میلیون هکتار زمین زیرکشت، 80.18 درصد به کشت غلات، 3.79 درصد به کشت حبوبات، 4.86 درصد به کشت محصولات صنعتی، 2.96 درصد به کشت سبزیجات، 1.3 درصد به کشت نباتات علوفه ای و 0.49 درصد به سایر موارد اختصاص داشته است.


بیشترین تولید محصولات زراعی در استان‌‌های خشک
تمرکز تولید محصولات زراعی در استان‌هایی است که آب و هوای خشک دارند و استان‌های خوزستان، فارس، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان غربی و تهران بیشترین سهم را در وزن محصولات نهایی کشاورزی به خود اختصاص داده‌اند و در مقابل استان کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن آب و هوای کوهستانی و منابع آبی فراوان در رتبه آخر میزان وزنی تولید محصولات کشاورزی قرار گرفته است.
کاشت محصول آب بر در استان های خشک
بیشترین میزان تولید «آبی» در سال زراعی گذشته، مربوط به «ذرت علوفه ای» بوده است. ذرت علوفه ای، سومین محصول زراعی دنیا ازنظر سطح زیر کشت و دومین محصول بعد از گندم از نظر میزان تولید است که علاوه بر تامین دانه و علوفه مورد نیاز مرغداری ها و دامداری ها درصنعت غذایی، شیمیایی و دارویی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
به نظر می رسد که اقلیم گرم و خشک ایران کشاورزان را به سمت تولید این محصول کشانده است چرا که این گیاه نیاز به درجه حرارت بالای 20 درجه سانتی گراد دارد اما همزمان ذرت، گیاهی است که برای رشد به شدت نیاز به آب هم پیدا می کند، براساس گزارش ها تولید هر کیلو ذرت بین 750 تا 1500 لیتر آب مصرف می کند.
طبق گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی گذشته، 10.8 میلیون تن از این محصول تولید شده که متاسفانه بیشتر در استان هایی با اقلیم گرم و خشک کاشته شده است. فارس 22.2 درصد، تهران 14 درصد، خوزستان 12.1 درصد، اصفهان 10.1 درصد و خراسان رضوی 7.1 درصد از سهم تولید این گیاه را در دست داشته اند.
همانطور که گفته شد بسیاری از محصولات آب بر ها نیاز به آب فراوان دارند در استان هایی که گرم و خشک هستند و از نظر آبی در مضیقه می باشند کشت می شود. در ابتدا باید الگو کشت کشور اصلاح شود و در ادامه هم می توانیم در خصوص آب مجازی تصمیمات خوبی توسط مسئولین اتخاذ شود.
به عنوان مثال هندوانه به آب فراوانی نیاز دارد در استان هایی که آب فراوان دارند کشت شود و یا اینکه این محصول را فقط وارد کنیم نه اینکه امروز اقدام به صادرات هندوانه می کنیم. صادرات هندوانه یعنی صادرات آب کشور که امروز در کم آبی و بی آبی به سر می بریم.



لازمه توجه ویژه به تجارت آب مجازی/جبران کمبود آب با واردات مجازی آب
از همین رو  مهدی نظرزاده معاون بهره برداری و توسعه فاضلاب در گفتگو با خبرنگار قم فردا با اشاره به آب مجازی اظهار داشت: آب مجازی یعنی مقدار آبی که برای تولید یک محصول به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم مصرف می شود، به عنوان مثال آب مجازی برای تولید یک کیلو گوشت گاو 15متر مکعب(یعنی 15هزار لیتر آب) است.
وی ادامه داد: در دنیا مسئله آب مجازی اهمیت بسیار دارد و تجارت آب مجازی که شامل واردات و صادرات آب مجازی است مورد توجه ویژه قرار دارد؛ به عنوان مثال میزان آبی که در داخل کشور برای تولید آهن مصرف می شود با صادرات این آهن باید گفت که صادرات آب مجازی در حال رخ دادن است و از طرفی هم وقتی محصول، میوه و یا گوشت وارد می شود در واقع در حال واردات آب مجازی به کشورهستیم.
این کارشناس آب عنوان کرد: بسیاری از دولت ها به دلیل حساسیتی که روی آب وجود دارد بسیاری از کمبود های منابع آبی را از طریق این مسئله جبران می کنند.
وی خاطرنشان کرد: حذف یاحداقل کردن تلفات آبی، موثروکارآمدتر کردن مصارف سودمند آبی و حفاظت از منابع آب از اهداف مدیریت مصرف است همچنین در این راستا باید اقداماتی همچون فرهنگ سازی در نوع مصرف و استفاده از تکنولوژی های جدید و به روز صورت بگیرد.

در هر حال آشنایی با آب مجازی و محاسبه میزان آن می‌تواند باعث جایگزینی محصولات، تغییر الگوی کشت و افزایش بهره‌وری در مصرف آب شود. به این ترتیب آب برای مصارف ضروری داخلی و تولید محصولاتی که دارای ارزش اقتصادی بالاتری هستند، ذخیره می‌شود.
البته قبل از این مسئله و یا همزمان با این اقدام باید الگوی کشت هم اصلاح شود تا در آینده کمتر دچار مشکلات آبی شویم.

گزارش از حسین حیدری
انتهای پیام/160