امروز آرامستان های نو و وادی‌السلام به دلیل اختلافات بین اوقاف و شهرداری برای ساماندهی در بلاتکلیفی به سرمی برند درحالی‌که ساماندهی این دو پروژه از مطالبات مهم مردم و شورای شهر است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «قم فردا» پروژه بهسازی قبرستان نو یکی از پروژه‌های بزرگ شهری در مسیر بهسازی سیما و منظر و کارکرد فضایی هسته مرکزی در شهر قم بود که در دو سال گذشته در دستور کار شهرداری قم قرار گرفت و در ادامه با مشکلاتی روبرو شد. البته مشخص است که سرنوشت قبرستان نو هم مانند قبرستان وادی‌السلام خواهد شد چراکه قبرستان وادی‌السلام در طبق مصوبات در اواسط دهه 80 قرار بود به باغ مزار تبدیل شود اما قسمتی از پروژه انجام شد و اما مابقی پروژه رها شد و تا به امروز همان‌طور باقی مانند و نارضایتی‌هایی هم به وجود آورده است.

پیشینه قبرستان نو
قبرستان نو یا قبرستان حاج شیخ، گورستانی در قم با مساحت حدود 5 هکتار که در نزدیکی حرم حضرت معصومه(س) واقع‌شده است. این قبرستان با حمایت شیخ عبدالکریم حائری احداث و جایگزین قبرستان بابلان (مکان فعلی میدان آستانه) شد که حکومت پهلوی آن را در سال ۱۳۰۸ش تخریب کرد.
علی‌اصغر کرباسچیان، عبدالکریم خوئینی زنجانی، میرزا احمد امینی، کربلایی کاظم ساروقی و سید جواد ذاکر از مدفونان در این قبرستان‌اند. این قبرستان ازجمله آرامستان‌هایی است که دفن اموات در آن، از سال ۱۳۹۹ش ممنوع شده است.
در سال ۱۳۰۸ش، قبرستان بابلان (میدان آستانه) به دست حکومت پهلوی اول تخریب شد. در پی این تخریب، قبرستان جدیدی با مدیریت عبدالکریم حائری یزدی، جایگزین آن گردید که به قبرستان نو و منتسب به آیت‌الله حائری یزدی به‌عنوان بنیان‌گذار آن شهرت یافت. هم‌زمان با این مجموعه، گورستان دیگری بانام قبرستان ابوحسین احداث شد که در کنار هم قرار دارند.
گفته‌شده مکان کنونی قبرستان نو، مجموعه چند باغ بود که شیخ عبدالکریم حائری حدود یک‌چهارم آن را خرید و افراد خَیّر به‌مرور، بقیه باغ‌ها را خریدند و جزو قبرستان شد. این باغ‌ها و املاک از اموال فردی با نام مسلم بوده که هزینه خرید محل گورستان با وصیت میرزا ابراهیم سکویی و موافقت ورثه‌اش از محل ثلث اموال او تأمین شد. کار ساخت قبرستان در سال ۱۳۱۳ش پایان یافت.
پس از ساخت قبرستان نو، انتقال اموات از کف رودخانه و با گذر از آب، به‌سختی صورت می‌گرفت تا اینکه به همت حاج رضا آهنچی و موافقت عبدالکریم حائری یزدی، هزینه ساخت پل از محل سهم امام تأمین و پل فعلی مشهور به آهنچی برای عبور و مرور و انتقال اموات در مدت ۷۳ روز ساخته شد. ساخت این پل، هم‌زمان با فوت شیخ عبدالکریم حائری در سال ۱۳۱۵ش به مرحله اتمام رسید.
به‌گفته مسئول این گورستان، بیش از چهارصد شخصیت علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این مکان مدفون‌اند. برخی عالمان شیعه، شهدای قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش و شهدای غائله آذربایجان در دوران باقرخان و ستارخان، حاکمان، خوانین و بازاریان بزرگ قم، کرمانشاه، تبریز و تهران در قبرستان نو دفن شده‌اند. میرزا حسن رشدیه مؤسس مدارس جدید در ایران، رضا روزبه از پایه‌گذاران و مدیران مدرسه علوی، اهل زنجان، علی‌اصغر کرباسچیان مؤسس مدرسه علوی، عبدالکریم خوئینی زنجانی از فقیهان شیعه، همسر علامه طباطبائی در آرامگاه خانوادگی به نام حاجی میرزا کاظم آقا قاضی طباطبائی تبریزی، کربلایی کاظم ساروقی حافظ بی‌سواد قرآن، میرزا احمد امینی پدر علامه امینی، رسول ترک، سید جواد ذاکر مداح اهل‌بیت، حاج مرزوق پدر نوحه‌خوانی معاصر ایران و همچنین برخی از اعدام‌شدگان در دوره پهلوی از جمله مدفونان در این قبرستان هستند.


پیشینه وادی‌السلام
قبرستان وادی‌السلام قم سال ۱۳۳۷ شمسی احداث شد و از همان ابتدا غسالخانه‌هایی در پیرامون و حول این آرامستان قرار داشت که کار شست و شوی اموات را انجام می‌دادند. این قبرستان تا دهه ۸۰ شکل خود را حفظ کرد و گرچه تغسیل اموات در آن انجام نمی‌شد، اما همچنان بازماندگان اموات، برای فاتحه‌خوانی بر قبور مردگان خود به آنجا می‌رفتند.
قبرستان وادی‌السلام گورستانی در خیابان خاکفَرَج که بین ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰ش در دوره پهلوی دوم تأسیس شد. گفته‌شده تاریخ ساخت آن، سال ۱۳۳۷ش یا ۱۳۳۸ش بوده و به تقلید از قبرستان وادی‌السلام نجف ساخته‌شده است. از سید حسین طباطبایی بروجردی، مرجع تقلید شیعه، به‌عنوان مؤسس این مکان نام‌برده می‌شود. در کنار وادی‌السلام، گورستان باغ رضوان قرار دارد که در سال ۱۳۴۰ش به‌دستور سید محمدکاظم شریعتمداری و به همت یکی از معماران قمی به‌نام سید ابوالفضل زهرایی بنا گردید
این قبرستان که به گفته مسئولان در حال حاضر بیش از ۸۰ هزار مدفون‌شده دارد از دیرباز محل دفن علما و بزرگان دینی و افراد شاخص بوده است و از سراسر ایران برای دفن اموات خود به این قبرستان می‌آمدند اما کم‌کم براثر بی‌توجهی و غفلت مسئولان، سازه‌های دورتادور این قبرستان که درواقع غسالخانه‌ای با اسکلت سیمانی و بقعه‌های خانوادگی بودند، متروکه گردیده و محلی برای جولان خلاف‌کاران و معتادان گردید.
سید محمدرضا سعیدی، از مبارزان سیاسی انقلاب اسلامی ایران و پدر سید محمد سعیدی تولیت حرم حضرت معصومه(س)؛ حسین غفاری، روحانی شیعه و از مبارزان علیه حکومت پهلوی و از طرفداران امام خمینی؛ سید مجتبی نواب صفوی، روحانی شیعه و رهبر جمعیت فدائیان اسلام؛ مهدی الهی قمشه‌ای حکیم و مترجم قرآن، صحیفه سجادیه و مفاتیح‌الجنان ازجمله افراد مشهور مدفون در این قبرستان است.

امروز هر دو این آرامستان ها در داخل شهر و هسته مرکزی شهر قرار دارد که باید در مسیر زیباسازی برنامه‌ریزی دقیق انجام شود. در مسیر زیباسازی قبرستان نو ابتدای 132 مغازه آن توسط شهرداری تملک و تخریب شد. اما پس از  تخریب آخرین بنا از این 134 مغازه ،مخالفت‌هایی از سوی متولی این قبرستان یعنی  اداره کل اوقاف و امور خیریه استان قم و برخی مبنی بر حفظ نشدن حرمت قبور مشاهیر و علمای دینی ، سرنوشت این قبرستان را در اختیار تصمیم گیران بالادستی قرار داده است.
هزینه ۶ هزار میلیارد ریالی برای تملک مغازه‌های اطراف قبرستان نو
از همین رو محمد رمضانی، مدیر منطقه هفت شهرداری قم در گفتگو با خبرنگار شهرنیوز اظهار کرد: ۶ هزار میلیارد ریال برای تملک مغازه‌های اطراف قبرستان نو هزینه و برای تملک از ظرفیت زمین‌های ۴۸ هکتاری پردیسان استفاده شده است.
وی با  تا کید بر اینکه ساماندهی قبرستان نو ازجمله ۱۰ پروژه ستاد بازآفرینی است، ادامه داد: در سال‌های گذشته حدود ۱۳۴ مغازه در اطراف قبرستان نو ساخته‌شده است و حدود ۵ هکتار فضای باز شهری معروف به قبرستان نو در پشت مغازه‌ها وجود دارد،که در صورت اجرای این پروژه این فضا در اطراف حرم مطهر  به‌صورت باغمزار در اختیار عموم شهروندان و زائران قرار می‌گیرد.
مدیر منطقه هفت شهرداری قم گفت: حفظ فضای آرامستان قبرستان نو و بهسازی مقابر مشاهیر در این محدوده از شاخصه‌های مهم این پروژه است و درعین‌حال باز شدن این فضای شهری گامی در جهت ایجاد امنیت برای ساکنین منطقه و ایجاد فضایی مطلوب و زیبا برای زائران کریمه اهل‌بیت (س) خواهد بود.

اماواگرهای اوقاف قم برای باغ مزار شدن قبرستان نو 
اما همان‌طور که گفته شد اوقاف در مسیر اجرای این پروژه ابراز نارضایتی کرد و دلیل این نارضایتی را مخالفت مردم و سابقه پروژه وادی‌السلام عنوان کرد. از همین رو  حجت‌الاسلام حسین دلاوری، رئیس اداره بهره‌وری موقوفات و امور خیریه استان قم  در گفتگو با خبرنگاران مشکلات  طرح ساماندهی قبرستان نو را موردتوجه قرارداد و  گفت:  بسیاری از علما و مشاهیر بزرگ در این قبرستان مدفون هستند و حفظ حرمت مزار  بسیار حائز اهمیت است.
رئیس اداره بهره‌وری موقوفات و امور خیریه استان قم  با بیان اینکه شهرداری پروژه‌ای را با عنوان تبدیل قبرستان نو به باغ مزار تعریف کرده است.اظهار کرد: روزانه تلفن‌های مردمی زیادی  مبنی بر  مخالفت با  تبدیل‌شدن  قبرستان به باغ مزار داریم  چراکه احتمال وجود دارد که با تبدیل قبرستان نو به باغمزار حرمت قبور مشاهیر و علما حفظ نشود. 
وی با تأکید بر اینکه شهر قم حساسیت‌های ویژه خود را دارد،گفت:صاحبان قبور در مراجعات متعدد این درخواست را داشتند که فقط به ساماندهی کف و حجره‌های قبور بپردازیم و مانند بقیه بقاع متبرکه باقی بماند.

تجربه ناموفق در قبرستان وادی‌السلام
رئیس اداره بهره‌وری موقوفات و امور خیریه قم گفت: ما در قبرستان نو فضای سبز داریم و درختکاری توسط سازمان اوقاف به میزان کافی انجام داده است. شهرداری و دیگر دستگاه‌ها یک تجربه ناموفقی را در وادی‌السلام اجرایی کردند.
وی افزود: در سال‌های گذشته شهرداری و دیگر دستگاه‌ها فعالیتی را با عنوان تبدیل وادی‌السلام به باغ مزار شروع و نیمه‌کاره رها کردند؛ امروز شاهد آن هستیم که این مکان تبدیل به تجمع معتادان و بزهکاران شده است. گزارشات متعدد به دستگاه‌های نظارتی و اجتماعی و همچنین فضای مجازی داده می‌شود.
رئیس اداره بهره‌وری موقوفات و امور خیریه استان قم بیان کرد: ما نمی‌توانیم موضوعات مرتبط به شهر را یک‌جانبه حل کنیم. مجموعه ۵ هکتاری قبرستان نو دارای سند وقفی و در اختیار اداره اوقاف و امور خیریه قرار دارد؛ اوقاف متولی این موقوفه است. چنانچه بخواهد طرح و برنامه‌ای در این منطقه اجرایی شود، پیش از آن باید با مالک تماس حاصل‌شده و طرحی را در جلسات مصوب کنیم که مورد رضایت طرفین و مردم باشد.
 نمی‌توان قبرستان را تبدیل به پارک کرد
رئیس اداره بهره‌وری موقوفات و بقاع متبرکه اداره کل اوقاف و امور خیریه قم  بیان کرد: همان‌طور که مستحضرید، ما در قبرستان نو قبر‌های جدید داریم. ما نمی‌توانیم این قبرستان را تبدیل به پارک کنیم و تجمعات افراد مختلف را شاهد باشیم. طبیعتاً در این صورت نارضایتی مردم را خواهیم داشت.
تملک مغازه‌های اطراف قبرستان نو در راستای جلوگیری از ترافیک بود
وی در ادامه گفت:تملک مغازه‌های اطراف قبرستان نو در راستای جلوگیری از ترافیک بوده و ربطی به ایجاد باغ مزار ندارد.


درهرحال امروز ساماندهی این دو آرامستان مخصوصاً آرامستان نو که تملک مغازه‌های اطراف آن هم انجام شده است در بلاتکلیفی است و این بلاتکلیفی در بین دو دستگاه اوقاف و شهرداری باقی‌مانده است.
اوقاف مخالف نیست اما مصلحت‌های وقف موردتوجه قرار بگیرد
از همین رو حجت‌الاسلام عباس اسکندری، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم در حاشیه برنامه موسی مبرقع در گفتگو با خبرنگار قم فردا با بیان اینکه اوقاف متولی آرامستان نو و وادی السلام است، اظهار داشت: اداره اوقاف هم از وضعیت امروز این آرامستان ها ناراضی است و دوست داریم از این وضعیت خارج شود.
وی ادامه داد: اوقاف موافق اجرای طرح‌های شهری در آرامستان نو و وادی‌السلام است اما باید مصلحت‌های وقف به‌صورت کامل موردتوجه قرار بگیرد.
 
باوجود تمام این مسائل زیباسازی شهری یکی از مسائل مهم است مخصوصاً که این موضوع در هسته مرکزی شهر که در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (س) قرار داشته باشد. از همین رو باید هرچه سریع‌تر اختلاف بین اوقاف و شهرداری بر روی چگونگی اجرای پروژه برطرف شود.
آرامستان نو در اسرع ‌وقت تعیین تکلیف شود
از همین رو حجت‌الاسلام‌والمسلمین مرتضی استقامت، رئیس کمیسیون خدمات شهری و امور زائرین شورای اسلامی شهر قم در جلسه شورای شهر با درخواست از مدیرکل اوقاف قم گفت: ما از اداره کل اوقاف خواستار تعیین تکلیف آرامستان نو و وادی‌السلام هستیم؛ زیرا شهر قم یک جهان شهر در دنیای اسلام بوده و باید به‌فوریت به این موضوع پرداخته شود.

بهسازی آرامستان نو و وادی‌السلام مطالبه جدی مردم است
همچنین محسن محرری، رئیس کمیسیون حقوقی و نظارت شورای اسلامی شهر قم در همین جلسه  به دو معضل مهم آرامستان وادی‌السلام و آرامستان نو اشاره کرد و گفت: وقتی طرف اجرای یک پروژه راحتی و مطالبه مردم است بایر تعامل در جهت حل مشکل افزایش یابد و این دو پروژه با درخواست مردم و صرف میلیاردها تومان هزینه به این مرحله رسیده و مردم خواستار بهسازی این دو مکان هستند.
محرری از اداره کل اوقاف و امور خیریه قم خواست تا به شهرداری کمک کند تا شرایط مطلوبی برای مردم در این منطقه ایجاد کند و خاطرنشان کرد: در حال حاضر بافت شهری این دو محدوده برای زندگی مردم نامناسب بوده و ما نمی‌توانیم نسبت به افزایش کیفیت مردم بی‌تفاوت باشیم.
وی تأکید کرد: شهرداری این آمادگی را دارد که واحدهای خدماتی پیرامون این دو آرامستان را در اختیار اوقاف قرار دهد تا منابع درآمدی اوقاف محدود نشده و صرف امور خیریه و نیت واقف شود.
رئیس کمیسیون حقوقی و نظارت شورای شهر قم یادآور شد: این دو مکان به‌هیچ‌عنوان امکان دفن نداشته و باید به این موضوع توجه کنیم که پیرامون حرم مطهر حضرت معصومه (س) باهدف خدمت‌رسانی به زائران و بهبود کیفیت شهری نیاز به بهسازی دارد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: زمانی که این دو مکان برای تدفین مؤمنین وقف شده بود شهر به این اندازه توسعه‌نیافته بود؛ اما امروز شهر قم یک جهان شهر و موردتوجه بسیاری از کشورهای اسلامی و حتی دشمنان بوده و امروز بهسازی این دو مکان جز مطالبات جدی مردم قم است.


آرامستان نو در اختیار زائران و مردم قرار گیرد
از طرفی مجید اخوان در این جلسه خواستار تعامل دوطرفه مدیریت شهری با اداره کل اوقاف شد و افزود: امروز شاهد مشکلات زیادی در عرصه در مسیر هستیم که نیاز است اداره کل اوقاف با مدیریت شهری تعامل داشته باشد.
عضو شورای اسلامی شهر قم بر مطالبه مردم و زائران برای ساماندهی هسته مرکزی شهر تأکید کرد و گفت: در قبرستان نو میلیاردها تومان از سرمایه شهر و مردم هزینه شده و باید در اختیار مردم و زائران قرار گیرد.
وی در پایان تأکید کرد: باید با مسائل شهری و در حل مشکلات شهری با نگاهی کلان توجه کنیم و خواست مردم و مصلحت شهر را در نظر بگیریم.

درهرحال امروز برای حل مشکل این آرامستان ها در مسیر زیباسازی و پذیرش گردشگر باید شهرداری و اوقاف به تفاهم برسند که سرعت در این مسئله برای مصلحت شهر و مردم است.

انتهای خبر /160