سیاست‌های بنزینی دولت‌ها بعد از جنگ؛ از رفت و برگشت کارت سوخت تا حمل و نقل نصفه و نیمه عمومی

بعد از اتمام جنگ تا 15 سال، روند افزایش قیمت بنزین در دولت ها به صورت اضافه شدن درصدی کمتر از تورم سالانه به قیمت بنزین در آغاز هر سال بود که باعث ارزان شدن سالانه بنزین نسبت به سایر کالاها بود. در حقیقت بنزین به عنوان یک کالای ارزان به دست مردم می رسید.

آغاز قاچاق بنزین از سال‌های پایانی جنگ

بنزین ارزان زمینه قاچاق این سوخت به کشورهای همجوار را فراهم کرده بود و مردم به سمت استفاده از خودروهای شخصی رفتند تا جایی که توسعه حمل و نقل عمومی پیشرفت کمی داشت.

در میانه دهه 80 تبصره 13 قانون بودجه مبنی بر کم شدن تقاضا برای مصرف بنزین، تولید بنزین درون کشور و افزایش عرضه آن و تغییر الگوی زندگی مردم به سمت حمل و نقل عمومی تصویب شد.

یارانه‌هایی که صرف توسعه حمل و نقل عمومی شد

سهمیه بندی بنزین با کارت سوخت در سال 86 آغاز شد و مصرف بنزین را مهار کرد و تقریباً قاچاق از بین رفت این اقدام در نهایت به کاهش درآمدهای دولت شد اما یارانه ای که تا پیش از این صرف واردات بنزین می شد دیگر صرف توسعه حمل و نقل عمومی گسترش خطوط مترو، بی آرتی و تاکسی‌ها شد.

در ادامه این مسیر سهمیه بندی بنزین قرار بود کم کم با توسعه حمل و نقل عمومی و ارزان شدن آن سهمیه سوخت خودروهای شخصی کم و در نهایت به صفر برسد از طرف دیگر خودروهای لوکس و پر مصرف نیز موظف به پرداخت مالیات شوند.

موج بنزینی دیگر در سال 89 و با طرح هدفمندی یارانه ها به وجود آمد به طوری که بنزین همچنان دو نرخی بوده و ما به تفاوت قیمت آن به صورت یارانه به اقشار نیازمند پرداخت شد. حذف یارانه آب، برق و گاز در قبال مستمری ماهانه برای خانواده ها یکی از اهداف این طرح بود.

افزایش قیمت حامل‌های انرژی که منتهی به جیب مردم نشد

با دریافت یارانه از تقریبا همه خانواده ها در کشور عملا هدفمندی یارانه ها به نتیجه نرسید و در سال های 92 به بعد عملا چندین بار افزایش قیمت حامل های انرژی در کشور صورت گرفت اما مبلغ یارانه خانواده ها به ویژه خانواده های کم درآمد تغییری نکرد.

در سال 92 با روی کار آمدن دولت روحانی هیچ کدام از سیاست های بنزینی قبلی پیگیری نشد؛ به طوری که نه افزایش سالانه صورت گرفت و نه به صورت سهمیه ای در اختیار مردم قرار گرفت حتی طرح هدفمندی یارانه ها متوقف به افزایش قیمت حامل های انرژی و ثابت ماندن مبلغ یارانه ها شد. در این دولت تنها یکبار شاهد افزایش قیمت بنزین و تک نرخی شدن آن بودیم.

در 6 سالی که کارت سوخت حذف شده و هیچ افزایش قیمتی در بنزین شاهد نبودیم، میلیون ها لیتر بنزین از سوی قاچاقچیان ب فروش رسید و سود آن روانه جیب آنها شد به طوری که در آخرین آمار رقم بنزین قاچاق به 20 میلیون لیتر در روز نیز رسیده بود.

بایکوت 6 ساله بنزین و آتشی که قیمت بنزین به پا کرد

سهمیه بندی یکباره بنزنی و افزایش سه برابری آن اگر در سال های گذشته به صورت پلکانی صورت می گرفت هرگز شاهد چنین اعتراضات و واکنش شدید از سوی مردم نبودیم. اما اکنون این تازه ابتدای راه است و نکاتی قابل تأمل خواهد بود.

در ابدا باید دولت اعتماد مردم را جلب کرده و این شائبه که دولت به خاطر کسری بودجه اقدام به افزایش قیمت بنزین کرده است را از بین ببرد؛ در همین راستا با یک نظارت قوی مانع افزایش قیمت کالاها شود و از طرف دیگر درآمد های ناشی از سهمیه بندی را به خانواده های کم درآمد و متوسط تزریق کند تا اعتماد مردم نسبت به بنزین سهمیه ای جلب شود.

گام دوم تخصیص سهمیه به افراد به جای خودرو است؛ طرح فعلی اگرچه در مصرف سوخت صرفه جویی کرده و قاچاق بنزین را متوقف می کند اما عواید آن متوجه صاحبان خودرو یا افرادی است که خودروی بیشتری دارند افرادی که در مناطق محروم زندگی کرده و یا خودرو ندارند در خوشبینانه ترین حالت که قیمت ها افزایش نیابد از این سهمیه بندی بهره ای نخواهند برد.

حمل و نقل عمومی نصفه و نیمه و سهمیه 60 لیتری برای خودروهای شخصی

عواید ناشی از سهمیه بندی باید صرف توسعه حمل و نقل عمومی به ویژه در کلان شهرها شود؛ حمل و نقل عمومی راحت و ارزان می تواند مردم را مجاب به استفاده از این سیستم کند و در دراز مدت حتی می توان سهمیه بنزین خودروها را حذف کرد چرا که مردم به راحتی می توانند حمل و نقل عمومی را بر استفاده از خودروی شخصی ترجیح بدهند.

در همین راستا خودروهای لوکس و پر مصرف نه تنها نباید بهره بیشتری از یارانه بنزین ببرند بلکه باید عوارض و مالیات سوخت نیز بپردازند تا عدالت بیشتر برقرار شود.

در کنار توسعه حمل و نقل عمومی باید خودروهای اسقاطی و پر مصرف حذف شوند همچنین نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی تا حد زیادی مصرف سوخت را کاهش داده و در دراز مدت آثار مطلوبی بر هوای کلان شهر ها نیز خواهد گذاشت.

سهمیه بندی بنزین در روزهای اخیر از سوی دولت اگرچه کاری است که باید 6 سال پیش انجام می شد اما اکنون هم اگر گام های بعدی آن به درستی برداشته شود می تواند مطلوب ترین حالت برای مردم باشد و حتی معیشت آنها را بهبود بخشیده و فاصله طبقات مرفه و فقیر را هر روز کم و کمتر کند.