تکمیل شبکه اطلاعاتی ایران در اعماق دریاها/ «واسع» زیر دریا را هم مسخّر می‌کند

امروزه جمع آوری، پردازش و ارسال داده‌‎ها و اطلاعات رزمی درباره دشمن، تحرکات منطقه‌ای و محیط عملیاتی از اهمیت حیاتی برای هدایت واحدهای نظامی در یک عملیات برخوردار است و ابزارهای بسیار قدرتمندی نیز برای جمع آوری این اطلاعات در دنیا به وجود آمده است که از آنها به منظور پیاده سازی عملیات «شبکه محور» استفاده می‌شود.

تسلط بر یک میدان نبرد زمینی به طور سنتی سه بُعد تسلط اطلاعاتی، سطحی و هوایی را شامل می‌شود،  هرچند که در سال‌های اخیر تهدیدات جنگ الکترونیک نیز بر این عوامل افزوده است، اما صحنه نبرد دریایی علاوه بر ابعاد فوق‌الذکر، موضوع تسلط بر زیرسطح دریا چه از نظر اطلاعاتی و شناخت محیط زیرسطح و چه توسعه و تولید تجهیزات و تسلیحات زیرسطحی اهمیتی فوق العاده مهم دارد.

اهمیت این موضوع را می‌توان در توسعه روزافزون تسلیحات دریایی از جمله زیردریایی‌ها برشمرد که با استفاده از فناوری‌های جدیدتر، روز به روز در حال افزایش قابلیت پنهانکاری خود در زیر سطح هستند، از سویی پنهانکاری نیروهای غیرقانونی یا تروریستی که بعضا تحت فرمان قدرت‌های بزرگ هستند،‌ از دیگر ضرورت‌های توسعه یک شبکه اطلاعاتی در دریاها است؛‌ موضوعی که اهمیت آن را می‌توان در حمله اخیر به نفتکش کشورمان در دریای سرخ جستجو کرد.

زیردریایی کلاس فاتح

زیردریایی‌ها مهمترین بازوی رزمی یک نیروی دریایی و قدرت عمده برای ضربه زدن به نیروی متخاصم در زیر سطح به شمار می‌آیند. از سویی تاکتیک‌های زیرآب و اصول و روش هدایت زیردریایی ها در عملیات زیرآبی نیز در کنار آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

سال گذشته نیروی دریایی ارتش از سه دستاورد مهم کشورمان در حوزه عملیات‌ زیرسطحی شامل تهیه نقشه‌های هیدروگرافی جمهوری اسلامی ایران، ساخت دستگاه ناوبری زیردریایی و ساخت شبکه حسگرهای بیسیم زیرآبی پرده‌برداری کرد.

فرمانده نیروی دریایی ارتش در گفتگویی پیرامون دانش دریانوردی در زیر سطح با اشاره به اینکه نقشه‌های هیدروگرافی بستر دریا را فقط چند کشور در اختیار دارند، می‌گوید: امروز ما برای دریانوردی زیر آب نقشه‌ها را خودمان تولید می‌کنیم و داده‌های زیر دریا را مستقل از آنچه که آن‌ها در اختیار دارند خودمان تهیه می‌کنیم و در زیر دریا استفاده می‌کنیم.

** نقشه‌های هیدروگرافی چیست؟

هیدروگرافی یا «آبنگاری» شاخه‌ای از علوم درباره تهیه نقشه ها و داده‌های مکانی از اعماق آب‌‌ها است که تمامی فعالیت‌های نقشه برداری در عمق آب شامل دریاها، اقیانوس‌ها، دریاچه‌های طبیعی، رودخانه‌ها و سدها را شامل می‌شود. در این نوع نقشه برداری پارامترهای متعددی از جمله عمق، میزان جزر و مد، جریان آب، جنس بستر، موقعیت مکانی عوارض مختلف جغرافیایی در بستر دریا و سطح آب و به طور کلی وضعیت عمق و توپوگرافی کف دریا در نقشه‌های هیدروگرافی ثبت و ضبط می‌شود.

هیدروگرافی

هدف از هیدروگرافی اندازه­‌گیری و ترسیم پارامترهایی برای توصیف دقیق طبیعت و شکل بستر دریا نسبت به موقعیت جغرافیایی عوارض زمین و دیگر ویژگی­ حرکت­‌های دریا برای امنیت‌ناوبری دریایی در سطح و زیر سطح دریا است.

از سویی نقشه‌برداری رزمی از عوارض بستر دریا و شکل توپوگرافی آن، کمک‌کننده به شناسایی نقاط مناسب در اعماق دریا برای اجرای عملیات‌های رزمی زیرسطحی خواهد بود. 

** ناوبری زیردریایی‌های ایران با سورن نو می‌شود

یکی دیگر از دستاوردهای کشورمان در حوزه ناوبری زیرسطحی که سال گذشته توسط نیروی دریایی ارتش رونمایی شد، پروژه سورن برای طراحی و ساخت سامانه ناوبری اینرسی (INS) برای تعیین موقعیت و هدایت یگان‌های زیرسطحی نداجا است.

درحالی که امروزه بسیاری از سامانه‌های موقعیت یاب بر روی زمین و سطح، داده‌های خود را از ماهواره‌ها اخذ می‌کنند، در زیر سطح دریا به دلیل آنکه امواج الکترومغناطیسی قابلیت نفوذ در دریا را ندارند، از سیستم‌های ناوبری خوداتکا مانند سیستم ناوبری اینرسی استفاده می‌شود.

سیستم ناوبری اینرسی بر اساس اندازه‌گیری سه مولفه شتاب، چرخش و میدان مغناطیسی سیستم توسط سنسورهای شتاب‌سنج،‌ ژیروسکوپ و مگنومتر است که پس از اندازه‌گیری و انجام محاسبات در پردازنده سامانه INS میزان تغییر موقعیت محاسبه و نمایش داده می‌شود.

نمونه‌ای از یک INS خارجی مربوط به زیردریایی

از آنجایی که اگر در این سامانه از سنسورهای با دقت بسیار بالا استفاده نشود، خروجی خطاهایی خواهد داشت،‌ طراحی و ساخت سامانه‌های ناوبری زیردریایی مبتنی بر INS نیازمند سنسورهای دقیق با درصد خطای بسیار پایین هستند.

بر اساس اطلاعات منتشر شده، سیستم INSحاصل از پروژه سورن پس از نصب به روی یگان‌های زیرسطحی این قابلیت‌ها را خواهد داشت تا زمانی که زیر دریایی در عمق قرار گرفته و هیچ گونه ارتباطی با فضای آزاد ندارد، اولا راه خود را به طور دقیق مشخص ‌کند، دوما موقعیت زیردریایی را در زیر آب تعیین می‌کند، سوما YAW، PITCH و ROLL زیر دریایی را زیر آب به منظور بهره‌برداری در سامانه FCS تعیین کند و چهارما اطلاعات مورد نیاز را برای سامانه سلاح ارسال کند.

** واسع؛ شبکه‌ای وسیع در زیر دریاها

ایجاد یک شبکه شناسایی زیرسطحی به منظور تسلط بر کلیه تحرکات و فعالیت‌های زیرآب دیگر عامل موثری است که می‌تواند تسلط یک نیروی دریایی را بر آب‌های ماموریتی خود افزایش دهد.

اخیرا در پروژه‌ای با نام واسع، شبکه‌ای از حسگرهای بیسیم زیرآبی توسط متخصصان کشورمان در نیروی دریایی ارتش طراحی و ساخته شده است که به منظور جمع آوری اطلاعات زیر سطحی در حوزه ماموریت نداجا به کار گرفته خواهند شد.

شبکه حسگرهای بیسیم زیرآبی یا UWSN-Underwater Wireless Sensor Networks شامل مجموعه‌ای از وسایل و سنسورهایی هستند که در یک محدوده مشخص از زیرآب به صورت صوتی مستقر می‌شوند و وظیفه جمع آوری و اشتراک گذاری داده‌ها و اطلاعات زیرآب را بر عهده دارند.

علم طراحی شبکه حسگرهای بیسیم زیرآب در دنیا از جمله علوم بسیار نو محسوب می‌شود به طوری که هم‌اکنون کشورهای پیشرفته و ابرقدرت‌های جهان نیز در حال برطرف کردن چالش‌های مربوط به این شبکه هستند.

شمای کلی طرح سنسورهای بیسیم زیرآبی واسع

انجام نظارت محیطی در دریا، اکتشاف زیر دریا و جلوگیری از رویدادهای غیرمترقبه از جمله قابلیت‌های غیرنظامی است که برای شبکه سنسورهای بیسیم زیرآبی واسع مطرح شده است.این شبکه علاوه بر کاربردهای تجاری و غیرنظامی مانند نظارت بر آبزیان دریایی، کشف آلودگی‌های آبی، پایش و گردآوری داده‌های اقیانوس شناسی و ...، می‌توان از آنها در هر سناریوی نظامی از جمله جنگ زیرسطحی‌ها نیز استفاده کرد.

از سویی در بُعد به کارگیری نظامی از این شبکه نیز قابلیت‌هایی چون نظارت تاکتیکی بر میدان رزم زیر سطح، شناسایی مین‌های زیرسطحی، دستیابی سریع، دقیق و تمام وقت به تحرکات زیرسطح با حداقل ریسک، شبیه سازی رایانه‌ای و افزایش توان اطلاعاتی برای نیروی دریایی کشورمان به وجود خواهد آمد.

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز این طرح شبکه محور بودن آن است و بر اساس شمای کلی که از آن منتشر شده است، قابلیت لینک شدن با پهپادهای شناسایی و اطلاعاتی را نیز برای اخذ اطلاعات و داده‌های سنسورها دارد، به عبارت دیگر می‌توان گفت پهپاد عمود پرواز پلیکان-۲ نیز که اخیرا توسط نیروی دریایی ارتش رونمایی شد و کار ویژه آن لینک ارتباطی آنلاین با واحد اصلی است، بخشی از این پروژه است.

پهپاد پلیکان-۲

همانطور که گفته شد، این فناوری در حال طی مراحل تکمیلی خود در دنیا است، اما ویژگی اصلی شبکه حسگرهای بیسیم زیرآبی واسع این است که در مقیاس کوچک با موفقیت پیاده‌سازی شده است.

سه دستاورد ذکر شده یعنی دستیابی به نقشه‌های هیدروگرافی، برخورداری از شبکه حسگرهای بیسیم زیرآبی و همچنین توان طراحی و تولید سامانه ناوبری زیرسطحی را می‌توان مولفه‌های مهمی در دستیابی به قدرت دریایی زیرسطحی برشمرد.

ترکیب نقشه‌های هیدروگرافی و شبکه حسگرهای بیسیم زیرآبی با پهپادهای دریایی که نهایتا اطلاعات آن در سامانه‌های کنترل و فرماندهی هوشمند تجمیع می‌شود، در حقیقت می‌تواند حاکی از دستیابی کشورمان به سامانه‌های مدیریت صحنه نبرد در اعماق دریاها باشد.

از سویی، طراحی و ساخت سامانه ناوبری اینرسی زیرسطحی که از دقت بالایی برخوردار هستند این نوید را می‌دهد که در صورت سرریز این دانش و فناوری به دیگر حوزه‌های نظامی از جمله سامانه‌های هدایت تسلیحات مانند موشک‌ها، شاهد دستیابی به موشک‌های دقیق‌تر از نمونه‌های فعلی خواهیم بود.