زمین‌هایی که بر باد رفتند و تنها به اندازه یک سنگ مزار برای صائب جا گذاشتند!/ ناقوس خطر برای مقبره شاعر بلند آوازه صفوی
اصفهان همواره مکانی برای پرورش انسان‌های بزرگ بوده است. شاعران، عالمان، فقیهان و فیلسوفان بزرگی در این شهر بالیده و رشد کرده اند، صائب تبریزی از جمله شاعرانی محسوب می شود که پرورده این شهر است.
*ناقوس خطر برای مقبره شاعر بلند آوازه صفوی
صائب شاعری از دوران شکوه صفویه در اصفهان است. قدرت غزلسرایی این شاعر با زیبایی و سازندگی دوره صفویه تقارن شگفت انگیزی در تاریخ این شهر به وجود آورده است. اهمیت این شاعر بر کسی پوشیده نیست، اما آرامگاه او این روزها گرفتار مصائبی چون آسیب و بی سرو سامانی شده است.
یکی از آرامگاه‌های مهم و تأثیر گذار شهر اصفهان که با وجود شهرت جهانی، به بوته فراموشی سپرده شده است آرامگاه صائب تبریزی اصفهانی، شاعر پرآوازه عهد صفویه است.
حضور آرامگاه صائب در اصفهان از نظر مباحث گردشگری و توجه به صنعت توریسم بسیار مهم است، صائب کارهای بزرگی کرده و خلاقیت بسیاری در شعر داشته است که می‌تواند انسان‌های مختلف با علایق متفاوت را به سوی خود بخواند. معتقدم اگر رادیو تلویزیون برنامه‌های مختلف فرهنگی خود را در این آرامگاه بگذارند، این محل بیشتر معرفی می‌شود.
متأسفانه مردم کمتر با محل آرامگاه این شاعر نامی که می‌توان گفت شهره آفاق است، آشنا هستند به گونه‌ای که برخی حتی تصور نمی‌کنند که وی در اصفهان مدفون باشد، فارغ از گمنامی و بی خبری از مدفن وی در میان اهالی اصفهان، متأسفانه سنگ مزار و آرامگاه او نیز مورد بی مهری قرار گرفته است. در این رابطه با یک پژوهشگر و محقق تاریخ اصفهان به گفت و گو پرداختیم تا از اهمیت و میزان آسیب‌های این مکان تاریخی و میراث فرهنگی مطلع شویم.
*زمین های با وسعتی که بر باد رفتند و تنها یک سنگ قبر باقی ماند
وی درباره اطلاعات مربوط به صائب تبریزی، اظهار می‌کند: درباره محل تولد میرزا محمد علی صائب ملقب به ملک الشعرا، مختصات سبک ادبی دوره او که به اسم‌های مختلفی از جمله، هندی، صفوی و اصفهانی خوانده می‌شود و این که آیا او به راستی در اصفهان متولد شده یا خیر، سخن‌ها، بسیار است. اما آرامگاه او کنار مادی نیاصرم و در خیابانی به نام خود صائب واقع شده است.
این پژوهشگر افزود: در گذشته، فضای اطراف آرامگاه حدود ۱۰ جریب بوده است و تا قبل از سال ۱۳۴۰ هجری قمری، بنام قبر آقا معروف بوده است. مردم در خیال خود تصور می‌کردند که این مکان، تنها مزار فرد بزرگی است که چیزی از زندگینامه و سنگ مزار او در خاطره‌هایشان بر جای نمانده است.
اولین کسی که به این محل راه یافت و توانست سنگ مزار صائب را از زیر توده‌های سنگ و خاک بیرون بیاورد، مرحوم علامه جلال‌الدین همایی بود. این فضا در گذشته دارای دیوار بود و امکان ورود به آن برای همگان میسر نبوده است لذا علامه همایی، به این باغ وارد شد و با کمک باغبان، خاک‌های روی قبر را به یک سوی زد و سنگ مزار صائب را هویدا کرد. در این که چرا سنگ مزار سال‌ها زیر خاک، از نظرها مدفون بوده هنوز به دلیل محکمی نرسیده‌ام.
*مرمت یک آرامگاه چهارده سال به طول انجامید
وی تصریح کرد: درست در قسمت پایین مقبره، سه عدد سنگ مزار فرسوده و هم سطح زمین مشاهده می‌شود که معلوم می‌شود که این قسمت، مقبره خانوادگی صائب بوده است. مرحوم احمد گلچین معانی در سفر به اصفهان، از ماجرای کشف این آرامگاه مطلع شده و پس از بازگشت به تهران، با درج مقاله‌ای در مجله تهران مصور وزیر فرهنگ وقت را قانع می‌کند که دستوری مبنی بر بازسازی آرامگاه صادر کند. اما بنا بر دلایل نامعلوم این کار چهارده سال طول کشید تا این که در سال ۱۳۴۲ شمسی ساخت آرامگاه آغاز شد و در ۱۳۴۶ به اتمام رسید. در مراسم بازسازی آرامگاه، اکثر مقامات وقت حضور داشتند که کلنگ آغازین کار، به دست علامه جلال‌الدین همایی بر زمین زده شد.
این پژوهشگر تاریخ اصفهان گفت: تزئینات آرامگاه با توجه به زمان حیات صائب، از معماری دوران صفویه سبک اصفهانی الهام گرفته شده و حدود ۲ متر نسبت به زمین اختلاف سطح دارد. روی سر ستون‌های ایوان، قوس‌های جناغی قرار گرفته و زیر سقف با طرح شطرنجی آئینه کاری شده است. جبهه شرقی و غربی ایوان، دارای دو دهنه، یک ستون و دو قوس می‌باشد.
وی اضافه کرد: مرحوم حسین معارفی، نقشه بنا را طراحی کرده و به تهران فرستاد که تحت نظارت مهندس محسن فروغی فرزند ذکاء الملک تکمیل شد و در سال ۱۳۴۶ شمسی به پایان رسید. استاد امیرهوشنگ جزی‌زاده و مرحوم فضایلی نیز در ساخت این آرامگاه، نقش آفرینی کرده و هنر خود را نشان داده‌اند. ماده تاریخ افتتاح آرامگاه نیز توسط علامه همایی سروده شد که بر کاشی حک شده است. ناگفته نماند که حدود ۷۰۰ هزار تومان برای ساخت آرامگاه هزینه شد که یک هشتم آن را اصفهانی‌های علاقمند اهدا و مابقی را انجمن ملی پرداخت کرد.
*سنگ قبر نفیس دچار انحطاط، برای پیشگیری از اتفاق به گوش باشید
سنگ مزار صائب، یکی از نفیس‌ترین سنگ‌های موجود در اصفهان است که حالت تشت آبی و میان تهی برای کاشت گل و یا ریختن آب در داخل آن داشته است. خط نستعلیق برجستۀ حک شده بر سنگ، اثر استاد محمد صالح خوشنویس (به تاریخ جمادی الاول سال ۱۰۸۷) است که با اسلوب خاصی حجاری شده و به جرأت می‌توان گفت یکی از معدود و یا تنها اثر حجاری سنگ مزار و کتیبه سنگی به خط توانای او است.
این پژوهشگر خاطر نشان کرد: به جز این نمونه خط، کتیبه‌ای سنگی نیز در قسمت ورودی روی دیوار موجود است که مربوط به ساختمان یک سد از دوره شاه سلیمان صفوی است. این کتیبه نیز به خط زیبای خوشنویس مذکور قلمی شده است.
این سنگ مزار نفیس که جدا از ارزش هنری و هویتی اصفهان، می‌تواند سرمشقی برای خوشنویسان هم روزگار ما باشد، به دلیل نداشتن شیشه و حفاظی در اطراف آن، شرایط ناخوشایندی را پشت سرمی گذارد به گونه‌ای که این خطوط، در اثر ضربه یا سایر آسیب‌ها به آینده‌ای پر ابهام چشم دوخته است. از طرفی این مکان، به محلی برای تجمع افراد ناباب تبدیل شده که داخل سنگ مزار بدون هیچ محدودیتی آتش روشن می‌کنند.
*صائب تبریزی، پرورش یافته فرهنگ اصفهان
محمد رضا نصر اصفهانی، عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، درباره این شاعر گفت: صائب به یک معنا تبریزی است، چراکه سه سال در این شهر بود و به معنای دیگر اصفهانی است، چراکه در فرهنگ این شهر بالیده است.
*اقدامی موثر در شأن صائب انجام دهید
یکی دیگر از پژوهشگران تاریخ اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ما ، اظهار کرد: در همۀ دنیا آثار ملی و کهن به بهترین نحو حفاظت و حراست می‌شود اما آرامگاه صائب تبریزی که پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی از کشورهایی نظیر هند است، به حال خود رها شده و سنگ مزار نفیس این شاعر بزرگ در آستانۀ نابودی است و اگر اقدامی مؤثر، عملی و درخور شأن صائب برای حفظ و نجات سنگ مزار او نشود، در آیندۀ نه‌چندان دور شاهد نابودی این سنگ نفیس و ارزشمند نیز خواهیم بود.
هرگاه اصفهان دوستان و دغدغه‌مندان از بهسازی و بازسازی در راستای حفاظت و صیانت از آثار ملی و کهن سخن می‌رانند، با بهانۀ فقدان بودجه کافی و مناسب روبرو می‌شوند، درحالی‌که شاهدیم همیشه برای برگزاری همایش‌ها، سمینارها، آئین‌های بزرگداشت و … بودجه وجود دارد! مگر نصب یک شیشۀ محافظ بر این سنگ مزار چه میزان هزینه دربر دارد که هیچ نهاد و ارگانی توانایی اجرایی کردن آن را ندارد؟
*سنگ مزار صائب کتیبه‌ای دیرینه است
وی در خصوص اهمیت سنگ مزار صائب توضیح می‌دهد: این سنگ همانند کتیبه‌ای که مربوط به اواخر دوران شاه سلیمان است و در ورودی آرامگاه صائب نصب‌شده، مزین به امضای محمد صالح اصفهانی یکی از خوشنویسان برتر و مشهور در اواخر دوره صفوی بوده و تنها نمونه‌های حکاکی باقی‌مانده از اوست. ظرافت و دقت حجار نیز آن را منحصربه‌فرد کرده و اگر آسیب های وارده که اطراف سنگ مزار دیده می شود، به سنگ اصلی اصابت می کرد، معلوم نبود که چه اتفاقی رقم می خورد؟
آثار فراوانی از محمد صالح اصفهانی خوشنویس به‌صورت کاشی در مدرسه چهارباغ و گچ‌کاری در امامزاده اسماعیل است اما تنها نمونه‌های حکاکی به‌جامانده از این خوشنویس سنگ مزار صائب تبریزی و کتیبه ورودی آرامگاه اوست و اگر بی‌توجهی‌ها و سهل‌انگاری‌های نهادهای ذی‌ربط ادامه یابد، در کمتر از نیم‌قرن این نمونه‌های حجاری نفیس از بین خواهند رفت.
مقبره صائب در دوره صفویه قبرستان بسیار گسترده‌ای بوده است، این قبرستان به مسجد لنبان متصل می شد که مسجد لنبان هم تقریبا حوالی همان منطقه است، اینکه چه کسانی که در آنجا دفن هستند بسیار مفصل است، میرزا بزرگ و میرزا کوچک در دوره محمود افغان نامه های اداری دستشان بود و آن ها را به دست محمود نرساندند، محمود دستور داد که یک دیگ بزرگ پر از آب جوش درست کنند و این افراد را داخل این دیگ بیندازند و پوستشان را بکنند، این افراد اکنون در داخل مقبره صائب دفن هستند، منتها دیگر سنگ قبرشان مشخص نیست.
در گذشته مقبره صائب باغی به نام باغ درویش بوده که، صالح لنبانی در اواخر عمرش این باغ را به صائب می دهد و صائب در آنجا زندگی می‌کرد، اما بعد از آن یک دوره‌ای آنجا متروکه می شود و یک نفر می آید و در آنجا دیوارکشی می‌کند و خیلی ها گمان می‌کردند که اینجا امامزاده است، اما استاد همایی به آنجا می‌رود و زمین را تا پایین می‌کَنَد و به سنگ قبر صائب می رسد.
حال اینجا از میراث فرهنگی سئوال می‌شود که بر چه اساسی اجازه دادند که در این مکان ساخت و ساز شود؟، چون اساساً خانه‌هایی که در آنجا وجود دارد ساخت های جدید است و برای ۱۵ سال گذشته است.
*از مزار صائب تبریزی نیشتری بر قلب دغدغه‌مندان شهر فرو می‌رود
علامه همایی، مدفن صائب تبریزی را کشف کرد و طی سال‌های مختلف تلاش کرد جایگاهی با معماری مناسب ساخته شود تا این گنجینه برای ایرانیان به یادگار بماند، اما امروز با گذر از مزار صائب تبریزی نیشتری بر قلب دغدغه‌مندان شهر فرو می‌رود، تخریب هر اثر تاریخی برای جامعه ادبی، هنر دوست و هنر پرور اصفهانی دردی است جان‌سوز و جانکاه.
انتهای پیام/
نظرات شما