تحلیلی بر مخالفت شورای نگهبان با نظام انتخاباتی اکثریتی استانی – شهرستانی

متن کامل این یادداشت بدین شرح است: 

به نقل از آقای دکتر بیگی نماینده محترم مردم تبریز و عضو کمیسیون شوراها در مجلس شورای اسلامی، در خبرها آمده بود که شورای نگهبان مخالف نظام انتخاباتی اکثریتی استانی – شهرستانی و متمایل به نظام انتخاباتی تناسبی استانی – شهرستانی است. با استقبال از این دیدگاه مترقی و دلسوزانه شورای محترم نگهبان و با علم به اینکه نظام انتخاباتی پیشنهادی مجلس (اکثریتی استانی – شهرستانی) نمی‌تواند پاسخگوی شرایط کشور ما باشد و به دلیل همین مشکلات، بیشتر کشورهای اسکاندیناوی، عراق و اخیرا هم لبنان از این نظام عبور کرده‌ و به نظام انتخاباتی تناسبی روی آورده‌اند، دلایل نامناسب بودن نظام انتخاباتی مدنظر مجلس و مناسب بودن نظام انتخاباتی مورد توجه شورای نگهبان را به صورت اختصار توضیح می‌دهم:

1- کشور ما دارای تنوع مذهبی (شیعه و سنی)، تنوع جناحی (اصولگرا، اصلاح‌طلب و ...) و تنوع قومی و قبیله‌ای (فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ و...) است. اینکه در یک استان صرفا یک جریان مذهبی و یا یک جریان سیاسی و یا یک جریان قومی بخاطر داشتن اکثریت نسبی و نه لزوما اکثریت مطلق، همه کرسی‌ها را به خود اختصاص داده و سایر جریانهای سیاسی، مذهبی و یا قومی به دلیل تفرق و یا حتی داشتن رای اقلیت، نماینده‌ای در استان نداشته باشند، مغایر امنیت ملی و همبستگی مردم در استانها است و به قهر جریانهای خارج از مجلس با نظام و انقلاب خواهد انجامید. در یک نظام تناسبی این مشکل وجود ندارد و هر جریان سیاسی، قومی و مذهبی متناسب با وزن رای خود در کل آراء استان می‌تواند نماینده داشته باشد.
2- نظام انتخاباتی اکثریتی یک نظام صفر و یک است. در یک دور یک جریان ممکن است در استان هیچ نماینده ای نداشته باشد و در دوره دیگر کل کرسی‌‌های آن استان را بخود اختصاص دهد. این نظام در توسعه و پیشرفت یک استان بجای اینکه یک روند توام با پیشرفت را ایجاد کند منجر به حرکتهای زیگزاگی در توسعه استان می‌شود. اگر یک جریان در یک دوره‌ای در استان هیچ نقش و مداخله‌ای نداشته باشد و در دوره بعدی جایگزین جریان قبلی شود تمام بافته‌های جریان قبلی را پنبه می‌کند. در نظام انتخابات تناسبی در هر دوره هیچ جریانی از گردونه نمایندگی و سیاسی استان خارج نمی‌شود ولی متناسب با وزن رای تعداد کرسی‌هایش کم و زیاد می‌شود. در این حالت حرکتهای زیگزاگی را نخواهیم داشت.

3 - در یک نظام انتخابات اکثریتی افراد حاضر در یک ائتلاف به رای‌آوری سایر اعضای ائتلاف کمک نمی‌کنند و بجای تبلیغ برای لیست، با تشویق هواداران به تک رای، سعی در رای‌آوری خود دارند. برخلاف آن در نظام انتخابات تناسبی افراد ائتلاف می‌دانند که رای به سایر اعضای ائتلاف، سهم ائتلاف از کل آراء را افزایش داده و شانس موفقیت او را هم بیشتر می‌کند به هیچ وجه هواداران را تشویق به تک رای نمی‌کنند.
4- در یک نظام انتخابات اکثریتی قرارگرفتن یک فرد در چند لیست ایجاد مشکل نمی‌کند و همین باعث می‌شود تا افراد از چند لیست رای گرفته و بعد از رای‌آوردن نیز خود را مقید به همراهی با یک لیست ندانند و متناسب با موضوعات مختلف تابع رای لیستهای مختلف باشند. چنین حالتی باعث می‌شود تا رفتار نمایندگان قابل پیش‌بینی نباشد و جامعه نیز این تغییر مواضع را به عنوان نفاق نماینده تعبیر کرده و پدیده پسندیده ای تلقی نکند.

در این حالت برای دولت هم رای نمایندگان قابل پیش‌بینی نیست و برای جذب رای نمایندگان رای‌آورده از لیستهای مختلف، اقدام به لابی و بده بستان و امتیاز دادن به نمایندگان می‌کند. در یک نظام انتخابات تناسبی فرد نمی‌تواند در بیشتر از یک لیست حضور داشته باشد. از آنجا که رای به او به وزن رای لیست کمک میکند، او باید حداکثر در یک لیست حضور داشته باشد و یا بصورت مستقل از لیستها در انتخابات حضور داشته باشد. در این صورت فرد بعد از انتخاب شدن هم با رای لیست همراه و همگام است و مواضعی شفاف و قابل پیش‌بینی دارد.
5- در یک نظام انتخابات اکثریتی در صورت داشتن اکثریت نسبی یک لیست، همه اعضای آن لیست رای می‌آورند و هیچ فردی از لیست حذف نخواهد شد. در صورتیکه در نظام انتخابات تناسبی همه اعضای لیست دارای اکثریت، رای نمی‌آورند و متناسب با وزن لیست، صرفا افراد داری رای بالاتر در لیست انتخاب میشوند و بقیه کرسیها به لیستهای دیگر اختصاص می‌یابد. در این حالت مزیت نظام انتخابات تناسبی، وجود رقابتهای درون جریانی است و اینطور نیست که هر فردی توسط پدرسالاران حزبی معرفی شود حتما رای بیاورد. افرادی که در لیست نسبت به بقیه اعضاء متخصص‌تر،  مجرب‌تر، شناخته شده‌تر و کارآمدتر هستند از لیست رای آورده و بقیه حذف می‌شوند.
6- با استناد به تجربیات گذشته مجلس، در یک نظام انتخابات اکثریتی در هر دوره نسبت به دوره قبل دو سوم نمایندگان مجلس حذف شده و توسط افراد جدید و تازه‌کار جایگزین می‌شوند. ورود افراد جدید اگر چه ممکن است جنبه‌های مثبتی داشته باشد ولی دارای این ایراد جدی است که برای آشنا شدن این افراد با مکانیزم قانونگذاری و ادای وظیفه نمایندگی حداقل 2 سال وقت مورد نیاز است. حال اگر در هر دوره افراد توانمند هر جریان سیاسی از دوره قبل در مجلس حفظ شده و افراد ضعیف جایگزین شوند، مجلس کارامدتری را خواهیم داشت. در این نظام انتخاباتی، افراد جدیدالورود برای اینکه ماندگاری خود را در دوره بعدی حفظ کنند از روش برادر حاتم طائی استفاده می‌کنند.

در یک نظام انتخابات تناسبی این مشکل وجود ندارد و افراد توانمند هر جریان در دور بعد حفظ شده و افراد ضعیف آن جریان بوسیله افراد توانمند همان جریان و یا جریان مقابل جایگزین می‌شوند.

7- نظام انتخاباتی اکثریتی اثر بدی بر روی تربیت مردم می‌گذارد. در نتیجه نیاز مردم به همراه بودن با یک نماینده، در این نظام انتخاباتی بخش قابل توجهی از مردم برای اینکه در آینده بتوانند از ظرفیت نمایندگان انتخاب شده برای پیشبرد کار خود استفاده کنند، سعی دارند تا یکی دو روز مانده به پایان تبلیغات انتخاباتی، کاندیدای مورد نظر خود را انتخاب ننمایند و به بیشتر کاندیداها روی خوش نشان دهند. این بخش از مردم، بعد از اینکه مشخص شد شرایط به نفع چه کاندیداهایی است به انها تمایل پیدا می‌کنند. این نحوه برخورد باعث می‌شود تا بیشتر کاندیداها موفقیت خودشان را قطعی بدانند و همچنان در صحنه رقابتها باقی بمانند.

در یک نظام انتخاباتی تناسبی چون مردم مطمئن هستند که جناح مورد علاقه آنها تحت هر شرایطی در استان نماینده دارد ولی تعداد آن ممکن است کم و یا زیاد شود، دلیلی برای راضی کردن همه کاندیداها نمی‌بینند و از همان ابتدا تکلیف خود و کاندیداها را روشن می‌کنند. در این نظام انتخاباتی، اختلافی بین نظرسنجی‌های اولیه و نظرسنجی‌های نزدیک به زمان انتخابات وجود ندارد و لذا افرادی که شانسی برای رای آوردن خود نمی‌بینند فورا از صحنه انتخابات کناره‌گیری می‌کنند و اجازه می‌دهند تا آراء مردم بین کاندیداهای اصلح توزیع شود.

8- در یک نظام انتخابات اکثریتی استانی- شهرستانی چون کاندیداها خیلی خودشان را مقید به تبلیغ برای لیست نمی‌بینند، هزینه تبلیغ برای هر فرد بالاست و کاندیدا ناچار است برای تامین هزینه‌های تبلیغاتی به کانونهای قدرت و ثروت متصل و مدیون این جریانها شود، ولی در یک نظام انتخاباتی تناسبی چون رای به هم لیستی‌ها موجب افزایش سهم لیست و در نتیجه افزایش شانس انتخاب شدن خود کاندیدا می‌شود هزینه تبلیغ برای هر کاندیدا زیاد نیست و ضرورتی ندارد که کاندیدا خود را مدیون جریانهای ثروت و قدرت نماید.

9- در نظام انتخابات اکثریتی اگر لیست رای بیاورد همه افراد وارد در لیست رای می‌آورند، در این صورت حتی اگر با پارتی‌بازی و یا دادن پول و یا اعمال نفوذ پدرسالاران جناحها، برخی افراد وارد لیست شوند همراه با لیست، این افراد هم رای میورندآاا‌آورند (مانند آنچه در برخی از دوره‌ها در انتخابات تهران اتفاق افتاده).

در نظام انتخابات تناسبی چنین چیزی محال است، چراکه این افراد که معمولا در جریان رای‌گیری در ته لیست واقع می‌شوند شانسی برای انتخاب شدن ندارند. در این نظام پدرسالاران حزبی هم سعی می‌کنند افراد خوش‌نام و توانمند را وارد لیست نمایند تا سهم بیشتری از کرسی‌ها را به جریان خود اختصاص دهند.

 10- در نظام انتخابات اکثریتی بعد از انتخابات هیچ حزب و جریانی پاسخگوی عملکرد نمایندگان منتسب به خود نیست. این وضعیت را در مجلس دهم شاهد هستیم. اصولگرایان مجلس را اصولگرا، اصلاح‌طلبان مجلس را اصلاح‌طلب و دیگران مجلس را معتدل تصور می‌کردند. گذشت زمان ثابت کرد که هیچکدام از این قضاوتها درست نبود و لذا هیچکس هم نمی‌تواند پاسخگوی عملکرد نماینده‌ای باشد که از لیستهای مختلف رای گرفته و به هیچکدام از این لیست‌ها پاسخگو نیست.

در یک نظام انتخاباتی تناسبی این مشکل وجود  ندارد، چرا که نماینده صرفا از یک لیست رای گرفته و باید پاسخگوی آن لیست باشد. اگر این نماینده در دوران نمایندگی به اصول و خط مشی لیست خود پای‌بند نباشد در دوره بعدی در آن لیست قرار نخواهد گرفت. 

 11- در یک نظام انتخابات اکثریتی امکان رقابت‌های درون جریانی وجود ندارد و اگر جریانهای فرعی درون یک جریان اصلی باهم توافق نکنند علیرغم برخورداری از اکثریت آراء، مغلوب جریان اقلیت شده و همه ضرر می‌کنند و سهمی از کرسیهای استان نخواهند داشت. 

در یک نظام انتخابات تناسبی در درون هر جریان سیاسی هم امکان رقابت وجود دارد. چه اشکالی دارد که هر جریان سیاسی در داخل خود با هم رقابت کنند؟ برای اینکه در درون یک جریان تعداد ائتلافها خیلی زیاد نشود میتوان نصاب 5 یا 10 درصد را برای محاسبه رای هر ائتلاف در نظر گرفت. در این صورت در عین اینکه منعی برای شکل‌گیری ائتلافهای مختلف درون یک جریان وجود ندارد، تعداد آنها هم محدود خواهد شد. در عراق در بین ائتلافهای اصلی شیعیان، اهل تسنن و کردها ائتلافهای فرعی هم حضور دارند و این رقابتهای درون جریانی باعث از دست رفتن سهم ائتلاف اصلی از کل کرسی‌ها نشده است.

12-  در انتخابات اکثریتی چون همه جناحها و جریانها در هر دوره از انتخابات استان نماینده ندارند سعی می‌کنند از ظرفیتهای مردمی برای ممانعت در موفقیت جناح دارای نماینده استفاده کنند و این موضوع استان را با چالش و درگیری مواجه می‌کند. برخلاف آن در یک نظام انتخابات تناسبی چون همه جریانها در هر دوره نماینده دارند سعی می‌کنند اختلافات خود را از طریق مذاکره و گفتگوی نمایندگان خود حل کنند.