پیمان سه‌ساله ایران و روسیه، سرآغاز همکاری در جنوبگان

او تاکید کرد هیچ محدودیتی برای حضور ایران در قطب جنوب وجود ندارد.

پیش از این نیز مسئله قطب جنوب در رسانه ها جلب توجه کرده بود.

در آمار‌های ۹ ماهه واردات ایران در سال جاری از قطب جنوب به عنوان یک مبدا وارداتی، رقمی در حدود ۱۶۳ هزار دلار اسید سیتریک از این منطقه وارد گمرک شهید رجایی بندرعباس شده است. 

ایران به دلیل امکان دسترسی از طریق مکران به قطب جنوب و حائل نبودن هیچ سرزمینی در این میان حق دارد طبق قوانین بین‌المللی با در اختیار گرفتن مناطقی که به «جنوبگان ایران» مشهور است در بخشی از قطب جنوب مانند سایر کشورها به فعالیت بپردازد.

به بیان واضح تر اسفند ۹۱ سردار سرلشکر محمد باقری رئیس فعلی ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران گفته بود که ایران به دلایل فوق و طبق قوانین بین‌المللی در بخشی از قطب جنوب ادعای حاکمیت کند.

 جنوبگان ایران کجاست؟

جنوبگان ایران منطقه ای حدفاصل مختصات ۵۹٫۵۰ تا ۶۳٫۱۴ شرقی از سواحل ایران (۳٫۶۴ درجه عرض جغرافیایی) یک قطاع به طول تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر و عرض ۴۰۵ کیلومتر و مساحت تقریبی ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع است که با قلمرو جنوبگان استرالیا همپوشانی دارد.

در تمام طول های جغرافیایی پایین‌تر از ایران تا قطب جنوب هیچ کشور و جزیره دیگری وجود ندارد و در صورتی که ایران بخواهد می تواند برای این مناطق اقدام کند.

در حال حاضر این منطقه در کنترل استرالیا قرار دارد و به نام قلمرو جنوبگان استرالیا شناخته می شود. البته موارد اختلافات ارضی و مناطق مورد ادعا در قطب جنوب بسیار زیاد است و مالکیت قطعی هیچ کشوری براساس « پیمان جنوبگان» به طور رسمی مورد قبول قرار نگرفته است.

ایران هنوز به عضویت دائم « پیمان جنوبگان » در نیامده است

پیمان جنوبگان به نوعی توافق برای حفظ قاره قطب جنوب و همچنین سیاست گذاری مشترک در مورد استفاده و بهره برداری از آن (خصوصاً برای کاربردهای تحقیقاتی) است، اما در عمل کشورها با پوشش فعالیت های تحقیقاتی هر کدام سهمی از این منطقه برای خود برداشته اند.

این پیمان از سال ۱۹۵۹ و به دنبال ادعای مالکیت آرژانتین بر جنوبگان ظهور پیدا کرد، قدرت‌های بزرگ آن روزها (ایالات متحده آمریکا، اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی و پادشاهی متحد بریتانیا) تصمیم گرفتند که با ایجاد معاهدهای مانع از سلطه کشورها بر جنوبگان شوند.

پیمان جنوبگان چون مربوط به قطب است، بیانی دیپلماتیک از همکاری علمی و عملی است که اصطلاحاً «بر روی یخ» به دست آمده است. ایران هنوز به عضویت این پیمان در نیامده، اما شهریور ۹۳ در سی و سومین نشست کمیته علمی تحقیقات جنوبگان در اوکلند نیوزیلند، عضویت ایران در «کمیته علمی تحقیقات جنوبگان» تصویب و زمینه مشارکت کشورمان در تحقیقات جنوبگان و پی گیری طرح احداث پایگاه دائمی تحقیقاتی در قطب جنوب فراهم شد.

ایران جزو بیش از ۵۰ کشوری است که می تواند در مورد تحقیقات در جنوبگان نظر بدهد و در آن مشارکت داشته باشد.

پیمان سه ساله ایران و روسیه، سرآغاز همکاری در جنوبگان

جنوبگان منطقه وسیع و سرشار از منابع معدنی و نفت و گاز است که اکنون ۵۲ پایگاه علمی با ۱۵۰۰ دانشمند از کشورهای مختلف برای امور تحقیقاتی در آن حضور دارند و ایران نیز در زمینه علوم اقیانوسی با روسیه در این منطقه همکاری میکند.

متولی حضور ایران در قطب جنوب، مرکز تحقیقات جنوبگان ایران است که زیرنظر پژوهشگاه اقیانوس شناسی فعالیت دارد. سال ۹۲ این مرکز جزئیات برنامه ایران برای ورود به قطب جنوب را اعلام کرد.

حسین فرجامی رئیس مرکز ملی تحقیقات جنوبگان می گوید وجود منابع غنی معدنی، تنوع زیستی با ویژگی‌های منحصر به فرد و وجود ۷۰ درصد آب شیرین دنیا از عواملی است تا ایران درصدد باشد در قالب یک برنامه پنج ساله با تاسیس پایگاه دائمی به مطالعه و ساخت کشتی یخ شکن در حوزه‌های فضایی، نجومی و اقیانوس شناسی به مطالعه بپردازد».

 ایران اما به دلیل عدم تامین بودجه کافی در جنوبگان دارای پایگاه نبوده و می‌بایست از کمک دیگر کشورها در این زمینه بهره ببرد. به گفته پروفسور نادر انتصار استاد دانشگاه آلاباما «ایران از حق سرزمینی خود در قطب جنوب غفلت کرده است.

او می گوید « ایران تاکنون با انفعال خود، اقدام مناسبی برای احقاق این حق نکرده، در حالی که ده ها کشور جهان اکنون در قطب جنوب به دلیل منابع سرشار طبیعی آن، حضوری فعال دارد و حتی کشورهای همسایه ایران مانند هند و پاکستان هم پایگاه های تحقیقاتی متعددی در قطب جنوب تاسیس کرده اند».

فرجامی می گوید «روسیه اولین کشوری است که در زمینه همکاری با ایران در جنوبگان پیش قدم شده و یک پیمان همکاری سه ساله میان دو کشور به تصویب رسیده که از شش ماه پیش اجرایی شده است.

به گفته رmیس مرکز تحقیقات جنوبگان براساس این پروژه، روسیه یکی از پایگاه‌های تحقیقاتی و آموزشی «میرنی»، «وستوک»، «پروگرس»، «نوولاساروسکایا» یا «بلینگ‌هاوزن» خود را در قطب جنوب را برای آموزش فضانوردان و شبیه سازی شرایط فضا در اختیار ایران می گذارد. همچنین به دلیل استفاده ایران از روش مدل سازی در تحقیقات خود این ظرفیت به وجود آمده تا از ماهواره های روس در پژوهش های خود استفاده کنیم. امیدواریم در همکاری با روسیه بتوانیم حضور ایران در قطب جنوب را افزایش دهیم.»

هم‌اکنون نیز بین کشور‌های مختلف رقابت تنگاتنگی برای حضور در این منطقه وجود دارد.

به عنوان مثال، همانطور که اشاره شد استرالیا با ایجاد «پایگاه تحقیقاتی ماوسون» در منطقه مورد مناقشه با ایران از سال‌ها پیش رسما فعالیت‌های خود را شروع کرده است.

اما در مورد ایران قضیه کمی متفاوت است، به گفته بهروز ابطحی رئیس پژوهشگاه اقیانوسشناسی کشور «هزینه ایجاد پایگاه دائمی و فصلی در جنوبگان ۱۰۰ و ۴۰ میلیون دلار است که باتوجه به شرایط فعلی اقتصاد، تامین این مقدار بعید به نظر می رسد».