رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قم:
قم یکی از قطب‌های دامداری کشور است
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قم گفت: بعد از پیروزی انقلاب رشد و شکوفایی خیلی خوبی را در صنعت دام و طیور مشاهده کردیم و امروز استان قم تبدیل به یکی از قطب‌های دامپروری کشور شد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «قم فردا» استان قم با وسعت ۱۲ هزار و ۲۳۸ کیلومترمربع از نظر وسعت پس از استان البرز کوچک‌ترین استان ایران است، شاید تصور شود باتوجه‌به وسعت کم، موقعیت جغرافیایی و وضعیت آب‌وهوا، استان قم سهم خاصی از تولیدات دامی و کشاورزی کشور ندارد؛ اما این تصور اشتباهی است؛ زیرا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تحولات عمیقی در حوزه کشاورزی قم از جمله در بخش دام و طیور رخ‌داده که باعث تعجب هم‌وطنان می‌شود.
در این زمینه با محمدرضا حاجی رضا رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قم به گفتگو نشستیم.
فلسفه شکل‌گیری جهاد چه بود؟
حاجی رضا: با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نهاد مقدس جهاد سازندگی به فرمان حضرت امام خمینی (ره) یکی از مسئولیت‌هایی که بر عهده جهاد سازندگی قرار گرفت آبادانی روستاها بود.
وقتی روند فعالیت‌ها و کارکردهای جهاد سازندگی را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم در دهه اول انقلاب پیشرفت‌های خوبی انجام شده است در حوزه سامان‌دهی روستاها و حل مشکلات و مسائل زیربنایی روستاها پیشرفت‌های خیلی خوبی انجام شد ازجمله این پیشرفت‌ها در استان قم بوده است.
مصادیق آن را می‌توان در بحث برق‌رسانی، آب‌رسانی، گازرسانی، ساخت حمام، احداث راه روستایی، احداث ابنیه، فعالیت‌های فرهنگی، بهداشتی و آسفالت جاده‌ها، تأمین آب آشامیدنی از جمله خدمات جهاد سازندگی دانست.
چه خدماتی به روستاهای قم انجام شد؟
حاجی رضا: در حوزه فعالیت‌های کارکردی و زیربنایی مسائل و مشکلاتی در حوزه روستایی وجود داشت و عدالت در خدمت‌رسانی به مردم در دوران پهلوی رعایت نمی‌شد؛ اما جهاد سازندگی در روستاهای استان قم عدالت را به منصه ظهور گذاشت و کارهای بسیار خوبی انجام داد.
در حوزه آب آشامیدنی و عملیات آب‌رسانی از جمله مطالعه، تأمین منابع و خط انتقال آب به روستاها جهاد سازندگی نقش ماندگاری داشت و این کار را در ۱۸۵ روستای قم عملیاتی کرد.
در حوزه حمام روستایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تنها ۱۴ روستای استان قم دارای حمام روستایی بودند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با فعالیت جهاد سازندگی ۱۶۴ روستای قم از حمام روستایی بهره‌مند شدند در حوزه برق‌رسانی که یک نیاز اولیه بود قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۲ روستای قم دارای برق بودند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۸۱ روستا از نعمت برق برخوردار شدند.
همچنین جهاد سازندگی خدمات بسیار زیادی به مجموعه عشایری قم ارائه کرد، مجموعه عشایری قم یک جمعیت ۲۰۵ خانواری بود که نیازمندی‌هایی مانند تأمین آب، احداث حمام، راه عشایری و واکسیناسیون دام‌ها را داشتند که مجموعه جهاد سازندگی در راستای وظیفه ذاتی خود این خدمات عمومی را انجام داد.
تغییر جهاد سازندگی به جهاد کشاورزی چه زمانی رخ داد؟
حاجی رضا: جهاد سازندگی که توانست به‌خوبی به مردم در دهه‌های اول انقلاب خدمت کند تغییر کارکرد داده و به جهاد کشاورزی تبدیل شد تا در خصوص امنیت پایدار غذایی به خدمت‌رسانی بپردازد.
وضعیت کشاورزی استان قم از جمله در بخش دام و طیور چگونه بود؟
حاجی رضا: باتوجه‌به وضعیت جغرافیایی و آب‌وهوایی استان قم جهاد کشاورزی در قم توانسته فعالیت‌های کارکردی بسیار خوبی را انجام دهد از جمله در بخش دام و طیور بعد از پیروزی انقلاب رشد و شکوفایی خیلی خوبی در این صنعت را مشاهده کردیم و امروز استان قم تبدیل یکی از قطب‌های دامپروری کشور شد.
هدف و رویکرد جهاد کشاورزی همان فرمایش حضرت امام خمینی (ره) بود که باید همه ظرفیت‌های نظام و انقلاب پای‌کار تولید بیایند و نیاز داخل با نگاه به داخل تأمین شود و از وابستگی‌های خارجی کم شود، بخش کشاورزی در استان قم طی ۴۵ سال گذشته و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به همت فعالان جهاد کشاورزی وضعیت خوبی دارد.
وضعیت پرورش دام و طیور در قم چگونه است؟
حاجی رضا: استان قم امروز به یک قطب تولید و پرورش دام در کشور تبدیل شده است، بیش از ۴۰ درصد ارزش‌افزوده تولید بخش کشاورزی استان قم مربوط به دام و طیور است که نشان‌دهنده این است که سرمایه‌گذاری خوبی در این حوزه انجام‌شده است.
هدف فعالیت‌های جهاد کشاورزی استان قم تأمین امنیت غذایی است، قم به‌واسطه نزدیکی به بازار پایتخت و منابع غنی ژنی در بخش دام و طیور ظرفیت خوبی داشته که این ظرفیت‌ها به‌خوبی استفاده‌شده است در کنار سرمایه‌گذاری خوبی که در بخش دام و طیور در استان قم انجام‌شده است در این بخش ۱۵ هزار نفر اشتغال مستقیم و حدود ۳۰ هزار نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد شده است.
وضعیت تولید گوشت قرمز استان قم قبل و بعد از انقلاب را توضیح دهید؟
حاجی رضا: در حوزه تولید گوشت قرمز دامداری‌های استان قم پیش از انقلاب اسلامی سنتی فعالیت می‌کردند و محور تولید روستاها بودند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی باتوجه‌به نگاه توسعه‌ای که در بخش سرمایه‌گذاری وجود داشت توسعه واحدهای صنعتی دام سبک‌وسنگین به‌خصوص دام سنگین در دستور کار استان قرار گرفت و امروز بخش مهمی از گوشت استان در داخل استان تولید می‌شود.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تعداد دام سنگین استان ۵ هزار رأس و تولید ۷ هزار تن بوده است؛ اما امروز تعداد دام سنگین در استان قم ۸۰ هزار رأس و دام سبک ۳۵۰ هزار رأس و تولید ما امروز چیزی حدود ۲۹ هزار تن گوشت قرمز است.
مصرف گوشت قرمز استان که یک جامعه هدف یک ونیم میلیون‌نفری است ۱۵ هزار تن است، گوشت مازاد تولیدی قم به استان‌های دیگر با محوریت استان تهران ارسال می‌شود.
وضعیت تولید طیور چگونه بوده و امروز در چه شرایطی قرار دارد؟
حاجی رضا: در حوزه تولید مرغ گوشتی قبل از پیروزی انقلاب حدود ۲۷ واحد مرغ گوشتی با تولید ۴ هزار تن در قم مستقر بودند؛ اما امروز ۲۸۰ واحد فعال تولید مرغ گوشتی با ظرفیت ۲۵ هزار تن در قم مستقر است.
وضعیت تولید مرغ گوشتی در قم وضعیت بسیار خوبی است یکی از سیاست‌هایی که در سال ۱۴۰۲ داریم این است که از تولیدکنندگان این بخش و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند در حوزه مرغ گوشتی حمایت کنیم از همین‌جا اعلام می‌کنیم که سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مند به فعالیت در این حوزه هستند ما می‌توانیم از عرصه‌های ملی که می‌توان توسعه مرغداری‌ها را در آنجا انجام داد را در اختیار آن‌ها قرار دهیم.
در حوزه مرغ تخم‌گذار نیز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ۷ واحد تولید مرغ تخم‌گذار با ظرفیت ۲ هزار و ۷۰۰ تن در قم وجود داشت؛ اما امروز بعد از ۴۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۸۰ واحد مرغ تخم‌گذار با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن در استان قم مستقر هستند.
مصرف کل استان قم در طول سال ۱۵ هزار تن است؛ اما سالانه ۱۲۰ هزار تن تخم‌مرغ تولید می‌شود، تقریباً روزانه ۴۰۰ تن تخم‌مرغ در استان قم تولید می‌شود اما مصرف روزانه استان قم ۵۰ تن است این نشان می‌دهد در حوزه تولید و تخم‌مرغ سرمایه‌گذاری خیلی خوبی شکل‌گرفته است.
هم اشتغال مولد پایدار ایجاد شده هم حجم سرمایه‌گذاری بالا و تولید ثروت شده که ارزش‌افزوده آن به استان قم بازمی‌گردد.
تولید شیر قبل و بعد از پیروزی انقلاب در قم چگونه بود؟
حاجی رضا: در حوزه تولید شیر و پرورش گاوشیری قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به‌صورت سنتی انجام می‌شد و در روستاها گاوهای شیرده نگه‌داری می‌شد برآوردی که داشتیم در اوایل دهه ۶۰ نشان می‌دهد که ۳۰ هزار تن تولید شیر استان بود؛ اما امروز ۲۸ هزار رأس دام شیرده اصلاح نژادی شده در قالب دامداری صنعتی در استان قم وجود دارد که حداقل ۱۴۰ هزار تن شیر تولید می‌شود و آمار نشان می‌دهد در این حوزه نیز توانستیم ظرفیت‌سازی خوبی انجام دهیم.
با توجه فعالیت‌هایی که بعد از انقلاب در حوزه دام و طیور و پروتئین انجام‌شده است امروز به دنبال این هستیم که زنجیره تولید تکمیل شود که شامل طرح تجمیع دامداری‌ها و احداث مجتمع دامداری بود که یک طرح عظیم بود که حوزه دامداری‌ها از حوزه شهر جدا شوند و در قالب مجتمع‌های دامداری فعالیت کنند که مجتمع دامداری لبن و دام شهر نمونه موفق این مجتمع‌های هستند.
سهم سرمایه‌گذاری و تسهیلات در این بخش را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حاجی رضا: سرمایه‌گذاری‌های خوب و ارائه تسهیلات باهدف حمایت از تولید دام و طیور جزء برنامه‌های اصلی جهاد کشاورزی بعد از انقلاب اسلامی بوده که به‌خوبی مدیریت و هدایت شده است ارائه خدمات فنی، بهداشتی و درمانی به تولیدکنندگان، توسعه کارخانه‌های تولید خوراک دام، احداث کشتارگاه‌ها و توسعه کارگاه‌های فراوری مواد لبنی از جمله طرح‌های حمایتی بوده است.
طی ۴۵ سال گذشته سعی شد که زنجیره تولید و ارزش تولید در حوزه دام و طیور در استان قم به‌مرور تکمیل شود.
سهم قم از تولید گوشت و مرغ کشور چقدر است؟
حاجی رضا: استان قم بعد از گذشت ۴۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ۳٫۳ درصد از گوشت قرمز کشور، یک درصد مرغ کشور، ۱/۲ درصد شیر خام کشور و ده درصد تخم‌مرغ کشور را تولید می‌کند و به‌صورت میانگین با بضاعت کمی که در استان قم وجود دارد ۲ درصد پروتئین موردنیاز کشور را در قم تولید می‌کنیم.
استان قم مقام دوم تولید تخم‌مرغ کشور را دارد به‌صورت مجموع تولیدات دام و طیور استان قم ۳۲۲ هزار تن در سال است.
از اینکه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید سپاسگزارم.
حاجی رضا: من هم از اهمیت رسانه شما به بخش کشاورزی استان قم تشکر می‌کنم.
گفتگو از مرضیه مهدیلو
انتهای پیام/170
در این زمینه با محمدرضا حاجی رضا رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قم به گفتگو نشستیم.
فلسفه شکل‌گیری جهاد چه بود؟
حاجی رضا: با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نهاد مقدس جهاد سازندگی به فرمان حضرت امام خمینی (ره) یکی از مسئولیت‌هایی که بر عهده جهاد سازندگی قرار گرفت آبادانی روستاها بود.
وقتی روند فعالیت‌ها و کارکردهای جهاد سازندگی را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم در دهه اول انقلاب پیشرفت‌های خوبی انجام شده است در حوزه سامان‌دهی روستاها و حل مشکلات و مسائل زیربنایی روستاها پیشرفت‌های خیلی خوبی انجام شد ازجمله این پیشرفت‌ها در استان قم بوده است.
مصادیق آن را می‌توان در بحث برق‌رسانی، آب‌رسانی، گازرسانی، ساخت حمام، احداث راه روستایی، احداث ابنیه، فعالیت‌های فرهنگی، بهداشتی و آسفالت جاده‌ها، تأمین آب آشامیدنی از جمله خدمات جهاد سازندگی دانست.
چه خدماتی به روستاهای قم انجام شد؟
حاجی رضا: در حوزه فعالیت‌های کارکردی و زیربنایی مسائل و مشکلاتی در حوزه روستایی وجود داشت و عدالت در خدمت‌رسانی به مردم در دوران پهلوی رعایت نمی‌شد؛ اما جهاد سازندگی در روستاهای استان قم عدالت را به منصه ظهور گذاشت و کارهای بسیار خوبی انجام داد.
در حوزه آب آشامیدنی و عملیات آب‌رسانی از جمله مطالعه، تأمین منابع و خط انتقال آب به روستاها جهاد سازندگی نقش ماندگاری داشت و این کار را در ۱۸۵ روستای قم عملیاتی کرد.
در حوزه حمام روستایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تنها ۱۴ روستای استان قم دارای حمام روستایی بودند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با فعالیت جهاد سازندگی ۱۶۴ روستای قم از حمام روستایی بهره‌مند شدند در حوزه برق‌رسانی که یک نیاز اولیه بود قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۲ روستای قم دارای برق بودند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۸۱ روستا از نعمت برق برخوردار شدند.
همچنین جهاد سازندگی خدمات بسیار زیادی به مجموعه عشایری قم ارائه کرد، مجموعه عشایری قم یک جمعیت ۲۰۵ خانواری بود که نیازمندی‌هایی مانند تأمین آب، احداث حمام، راه عشایری و واکسیناسیون دام‌ها را داشتند که مجموعه جهاد سازندگی در راستای وظیفه ذاتی خود این خدمات عمومی را انجام داد.
تغییر جهاد سازندگی به جهاد کشاورزی چه زمانی رخ داد؟
حاجی رضا: جهاد سازندگی که توانست به‌خوبی به مردم در دهه‌های اول انقلاب خدمت کند تغییر کارکرد داده و به جهاد کشاورزی تبدیل شد تا در خصوص امنیت پایدار غذایی به خدمت‌رسانی بپردازد.
وضعیت کشاورزی استان قم از جمله در بخش دام و طیور چگونه بود؟
حاجی رضا: باتوجه‌به وضعیت جغرافیایی و آب‌وهوایی استان قم جهاد کشاورزی در قم توانسته فعالیت‌های کارکردی بسیار خوبی را انجام دهد از جمله در بخش دام و طیور بعد از پیروزی انقلاب رشد و شکوفایی خیلی خوبی در این صنعت را مشاهده کردیم و امروز استان قم تبدیل یکی از قطب‌های دامپروری کشور شد.
هدف و رویکرد جهاد کشاورزی همان فرمایش حضرت امام خمینی (ره) بود که باید همه ظرفیت‌های نظام و انقلاب پای‌کار تولید بیایند و نیاز داخل با نگاه به داخل تأمین شود و از وابستگی‌های خارجی کم شود، بخش کشاورزی در استان قم طی ۴۵ سال گذشته و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به همت فعالان جهاد کشاورزی وضعیت خوبی دارد.
وضعیت پرورش دام و طیور در قم چگونه است؟
حاجی رضا: استان قم امروز به یک قطب تولید و پرورش دام در کشور تبدیل شده است، بیش از ۴۰ درصد ارزش‌افزوده تولید بخش کشاورزی استان قم مربوط به دام و طیور است که نشان‌دهنده این است که سرمایه‌گذاری خوبی در این حوزه انجام‌شده است.
هدف فعالیت‌های جهاد کشاورزی استان قم تأمین امنیت غذایی است، قم به‌واسطه نزدیکی به بازار پایتخت و منابع غنی ژنی در بخش دام و طیور ظرفیت خوبی داشته که این ظرفیت‌ها به‌خوبی استفاده‌شده است در کنار سرمایه‌گذاری خوبی که در بخش دام و طیور در استان قم انجام‌شده است در این بخش ۱۵ هزار نفر اشتغال مستقیم و حدود ۳۰ هزار نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد شده است.
وضعیت تولید گوشت قرمز استان قم قبل و بعد از انقلاب را توضیح دهید؟
حاجی رضا: در حوزه تولید گوشت قرمز دامداری‌های استان قم پیش از انقلاب اسلامی سنتی فعالیت می‌کردند و محور تولید روستاها بودند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی باتوجه‌به نگاه توسعه‌ای که در بخش سرمایه‌گذاری وجود داشت توسعه واحدهای صنعتی دام سبک‌وسنگین به‌خصوص دام سنگین در دستور کار استان قرار گرفت و امروز بخش مهمی از گوشت استان در داخل استان تولید می‌شود.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تعداد دام سنگین استان ۵ هزار رأس و تولید ۷ هزار تن بوده است؛ اما امروز تعداد دام سنگین در استان قم ۸۰ هزار رأس و دام سبک ۳۵۰ هزار رأس و تولید ما امروز چیزی حدود ۲۹ هزار تن گوشت قرمز است.
مصرف گوشت قرمز استان که یک جامعه هدف یک ونیم میلیون‌نفری است ۱۵ هزار تن است، گوشت مازاد تولیدی قم به استان‌های دیگر با محوریت استان تهران ارسال می‌شود.
وضعیت تولید طیور چگونه بوده و امروز در چه شرایطی قرار دارد؟
حاجی رضا: در حوزه تولید مرغ گوشتی قبل از پیروزی انقلاب حدود ۲۷ واحد مرغ گوشتی با تولید ۴ هزار تن در قم مستقر بودند؛ اما امروز ۲۸۰ واحد فعال تولید مرغ گوشتی با ظرفیت ۲۵ هزار تن در قم مستقر است.
وضعیت تولید مرغ گوشتی در قم وضعیت بسیار خوبی است یکی از سیاست‌هایی که در سال ۱۴۰۲ داریم این است که از تولیدکنندگان این بخش و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند در حوزه مرغ گوشتی حمایت کنیم از همین‌جا اعلام می‌کنیم که سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مند به فعالیت در این حوزه هستند ما می‌توانیم از عرصه‌های ملی که می‌توان توسعه مرغداری‌ها را در آنجا انجام داد را در اختیار آن‌ها قرار دهیم.
در حوزه مرغ تخم‌گذار نیز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ۷ واحد تولید مرغ تخم‌گذار با ظرفیت ۲ هزار و ۷۰۰ تن در قم وجود داشت؛ اما امروز بعد از ۴۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۸۰ واحد مرغ تخم‌گذار با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن در استان قم مستقر هستند.
مصرف کل استان قم در طول سال ۱۵ هزار تن است؛ اما سالانه ۱۲۰ هزار تن تخم‌مرغ تولید می‌شود، تقریباً روزانه ۴۰۰ تن تخم‌مرغ در استان قم تولید می‌شود اما مصرف روزانه استان قم ۵۰ تن است این نشان می‌دهد در حوزه تولید و تخم‌مرغ سرمایه‌گذاری خیلی خوبی شکل‌گرفته است.
هم اشتغال مولد پایدار ایجاد شده هم حجم سرمایه‌گذاری بالا و تولید ثروت شده که ارزش‌افزوده آن به استان قم بازمی‌گردد.
تولید شیر قبل و بعد از پیروزی انقلاب در قم چگونه بود؟
حاجی رضا: در حوزه تولید شیر و پرورش گاوشیری قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به‌صورت سنتی انجام می‌شد و در روستاها گاوهای شیرده نگه‌داری می‌شد برآوردی که داشتیم در اوایل دهه ۶۰ نشان می‌دهد که ۳۰ هزار تن تولید شیر استان بود؛ اما امروز ۲۸ هزار رأس دام شیرده اصلاح نژادی شده در قالب دامداری صنعتی در استان قم وجود دارد که حداقل ۱۴۰ هزار تن شیر تولید می‌شود و آمار نشان می‌دهد در این حوزه نیز توانستیم ظرفیت‌سازی خوبی انجام دهیم.
با توجه فعالیت‌هایی که بعد از انقلاب در حوزه دام و طیور و پروتئین انجام‌شده است امروز به دنبال این هستیم که زنجیره تولید تکمیل شود که شامل طرح تجمیع دامداری‌ها و احداث مجتمع دامداری بود که یک طرح عظیم بود که حوزه دامداری‌ها از حوزه شهر جدا شوند و در قالب مجتمع‌های دامداری فعالیت کنند که مجتمع دامداری لبن و دام شهر نمونه موفق این مجتمع‌های هستند.
سهم سرمایه‌گذاری و تسهیلات در این بخش را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حاجی رضا: سرمایه‌گذاری‌های خوب و ارائه تسهیلات باهدف حمایت از تولید دام و طیور جزء برنامه‌های اصلی جهاد کشاورزی بعد از انقلاب اسلامی بوده که به‌خوبی مدیریت و هدایت شده است ارائه خدمات فنی، بهداشتی و درمانی به تولیدکنندگان، توسعه کارخانه‌های تولید خوراک دام، احداث کشتارگاه‌ها و توسعه کارگاه‌های فراوری مواد لبنی از جمله طرح‌های حمایتی بوده است.
طی ۴۵ سال گذشته سعی شد که زنجیره تولید و ارزش تولید در حوزه دام و طیور در استان قم به‌مرور تکمیل شود.
سهم قم از تولید گوشت و مرغ کشور چقدر است؟
حاجی رضا: استان قم بعد از گذشت ۴۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ۳٫۳ درصد از گوشت قرمز کشور، یک درصد مرغ کشور، ۱/۲ درصد شیر خام کشور و ده درصد تخم‌مرغ کشور را تولید می‌کند و به‌صورت میانگین با بضاعت کمی که در استان قم وجود دارد ۲ درصد پروتئین موردنیاز کشور را در قم تولید می‌کنیم.
استان قم مقام دوم تولید تخم‌مرغ کشور را دارد به‌صورت مجموع تولیدات دام و طیور استان قم ۳۲۲ هزار تن در سال است.
از اینکه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید سپاسگزارم.
حاجی رضا: من هم از اهمیت رسانه شما به بخش کشاورزی استان قم تشکر می‌کنم.
گفتگو از مرضیه مهدیلو
انتهای پیام/170
نظرات شما