قم فردا گزارش می دهد؛
وضعیت کتاب و کتابخوانی در قم، زیبنده شهر علم و اجتهاد نیست
قم با همه پیشرو بودن در چاپ و نشر کتاب و به ویژه کتب دینی، همچنان و همپای وضعیت کتاب و کتابخوانی در سراسر کشور، اوضاع مطلوبی را شاهد نیست.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی قم فردا، قلم و نگارش از چنان اهمیتی برخوردار است که آغازین آیات نازل شده بر پیامبر خاتم (ص)، نام «قلم» را در خود دارد:
«الذی علّم بالقلم»؛
و البته این نکته در آیات دیگر قرآن هم به تأکید تکرار شده است؛ مانند ابتدای سوره ای به نام «قلم» که می فرماید «ن و القلم و ما یسطرون» و علاوه بر قلم، به آنچه به وسیله قلم هم نگارش می شود قسم یاد کرده است.
و این جاست که بحث کتاب، شکوفا می شود.
دنیای کتاب ها، دنیای شگرفی است؛ دنیایی که پل ارتباط فکری بین بشر با ماقبل و مابعد خود است و از این رو باید آن را پاس داشت و گرامی دانست.
و امروز به مناسبت روز جهانی کتاب و تألیف، شایسته است تا نگاهی دوباره به این مبحث پُراهمیت انداخته شود.
قم و رتبه اول نشر کتب دینی و حوزوی
در این باره می توان با این نکته آغاز کرد که استان قم با توجه به میزان جمعیت حدود یک میلیون و سیصد هزار نفری خود، همواره در بین رتبه های برتر کشور در زمینه بازار نشر، کتاب و کتابخوانی حضور داشته و دارد و البته در زمینه نشر کتب دینی هم همچنان رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
همچنین آمارهای کتاب و کتابخوانی در قم مانند آمار تعداد ناشران حاضر در قم؛ ناشران فعال و یا تعداد چاپخانه های موجود در قم نیز از دیگر نکاتی است که باید به آن توجه داشت؛ مسئله ای که در بیان سید موسی حسینی کاشانی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم بازتاب داشته است:
در حال حاضر 1286 ناشر در استان قم وجود دارد که از این بین ۸۰۰ ناشر فعال اند و در زمینه تدوین و چاپ کتاب در حوزه های مختلف فعالیت می‌کنند. همچنین در استان قم 298 چاپخانه فعال فعالیت دارند.
حسینی کاشانی در عین حال به ظرفیت و نیاز استان قم به کاغذ توجه داشته و در گفتگوی اخیر با خبرنگاران آورده است:
در یک سال گذشته 2 هزار و 131 تن کاغذ در قم توزیع شده است که البته ظرفیت واقعی استان در زمینه کاغذ بیش از 10 هزار تُن در طول یک سال کامل است.
برخی ناشران کشوری، کتاب های خود را در قم به چاپ می سپارند
حسینی کاشانی همچنین هشدار داده است که با توجه به اهمیت صنعت چاپ و نشر در قم؛ درصورتی که توزیع کاغد با یارانه دولتی در استان کم شود، اثر سوء خود را در تعطیلی چاپخانه ها و فرهنگ استان و کشور نشان می‌دهد؛ چراکه بسیاری از ناشران استان های دیگر نیز کتاب های خود را در نهایت در استان قم به چاپ می رسانند.
نکته مهم دیگر در زمینه بحث کتاب و کتابخوانی در استان قم، تعداد کتابخانه های عمومی در استان است که می تواند شاخص خوبی برای ارزیابی میزان کتاب و کتابخوانی باشد.
در این زمینه هم حجت الاسلام امیرعطاءالله جباری، مدیرکل کتابخانه های عمومی استان قم به آمار کتابخانه های عمومی و برخی دیگر از کتابخانه های موجود در استان قم اشاره داشته است:
«23 کتابخانه زیر مجموعه اداره کل کتابخانه های عمومی استان قم فعال است و البته 10 کتابخانه دیگر نیز با مشارکت دستگاه های مختلف فعالیت دارند و همچنین در این استان بیش از 300 کتابخانه تخصصی ویژه مراکز علمی و پژوهشی مختلف وجود دارد که هر کدام از این کتابخانه ها در ساعات مشخصی از هر روز، خدمات خود را به تعداد قابل توجهی از پژوهشگران و افراد علاقمند به حوزه کتاب ارائه می دهند.
آمار سرانه کتابخوانی، زیبنده شهر قم نیست/ لزوم تربیت پایدار کتابخوان حرفه ای
جباری همچنین درباره وضعیت سرانه مطالعه و کتابخوانی در استان قم و بر اساس آمار توضیح داده است که تاکنون آمارهایی در مورد سرانه کتابخوانی استان قم ارائه شده است اما با توجه به اینکه در تهیه هر کدام از این آمارها مؤلفه های متفاوتی از جمله مطالعه کتب درسی یا مطالعه مطبوعات و نشریات در نظر گرفته می شود یا نمی شود، سبب ایجاد اختلاف در آمارها می شود؛ اما به صورت کلی می توان گفت که آمار سرانه کتابخوانی در قم، اگرچه بیشتر از متوسط کشوری است؛ اما همچنان زیبنده شهر قم نیست.
وی بر این باور است که برای حل این مشکل باید به دنبال تربیت کتابخوان حرفه ای و پایدار بود که این امر با تربیت کودکان از سنین کم و با برگزاری نشست های کتابخوان ویژه کودکان و نوجوانان قابل پیگیری است.
مدیرکل کتابخانه های عمومی استان همچنین به این نکته توجه می دهد که اداره‌کل کتابخانه های عمومی استان قم، هزینه های خود را به صورت متمرکز از نهاد کتابخانه های عمومی کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت می‌کند؛ در حالی که می تواند مورد حمایت نهادهای استانی قرار گیرد و همچنین بخش قابل توجهی از منابع خود را نیز از نیم درصد بودجه شهرداری ها تامین کند که متأسفانه در تخصیص این منابع همچنان با مشکل مواجه است.
و اما همانگونه که گفته شد، چاپ و نشر کتب دینی در استان قم، در صدر توجهات در موضوع کتاب و کتابخوانی در استان قم است.
در این باره نیز حجت الاسلام آل غفور به عنوان یکی از مدیران و فعالان نشر کتب دینی در استان قم پیشنهاد می دهد همان ردیف بودجه حمایتی که برای حوزه نشر و چاپ مربوط به آموزش و پرورش و کتب دانشگاهی در نظر گرفته می شود؛ برای حوزه های علمیه نیز مورد توجه قرار گیرد و در عین حال با توجه به وضعیت معیشتی طلاب و فضلای حوزه، بن کتاب و دیگر تسهیلات هم به این قشر اختصاص یابد.
نکته مهم دیگر از دید این مدیر فرهنگی حوزه علمیه قم، ضرورت تقویت فرهنگ کتابخوانی در میان نسل نوجوان و جوان است:
لازم است تا در کنار مسئله اطلاع رسانی و به تبع آن فرهنگسازی، باید برای رونق بازار کتاب ، نیاز و عطش لازم را هم برای رونق بازار کتاب در بین مردم به ویژه نسل جدید ایجاد کرد تا شاهد گرایش بیشتر مردم به مطالعه کتاب باشیم.
ابوالفضل صیادی به عنوان یکی دیگر از فعالان صنعت نشر کتب دینی هم نظر جالبی در این باره دارد: واقعیت این است که در حال حاضر تعداد آثاری که به نام کتب دینی در بازار نشر وجود دارد؛ کم نیست؛ اما حقیقت مطلب آن است که بسیاری از این آثار جزء آثار فاخر و ارزشمند به شمار نمی روند و حتی می توان حجم قابل توجهی از این کتاب ها را دوباره گردآوری و تدوین مجدد کرد تا در قالب یک اثر فاخر به بازار عرضه شود.
توزیع کتاب، یکی از مشکلات حوزه نشر است
یکی دیگر از فعالان حوزه کتب دینی، حجت الاسلام سبحانی، مسئول انتشارات مؤسسه امام صادق (ع) است که وی یکی از مهم ترین مشکلات ناشران دینی و حوزوی را در قم در مسئله توزیع کتب تعریف می کند و معتقد است:
این که برخی مدام می گویند کتاب گِران است؛ سخن چندان درستی نیست چراکه کتاب به نسبت بسیاری از اقلام مصرفی، ارزان قیمت تر است، اما آن چه کمتر وجود دارد، عادت به مطالعه، کمبود فرهنگ مطالعه و همچنین ضعف و سستی در عرصه تبلیغات کتاب است.
هیچ برنامه مدوّنی برای برون رفت از وضعیت نامطلوب فعلی دیده نمی شود
به هر حال به نظر می رسد که ناشران در شرایط فعلی کمبود نسبی کاغذ و افزایش هزینه های مربوط به چاپ؛ تنها به انتشار آثاری مبادرت می ورزند که به فروش آن ها اطمینان دارند؛ نکته ای که در کلام مدیر انتشارات ارمغان طوبی مورد توجه قرار گرفته است:
در حالی‌که قیمت کاغذ، گلاسه و زینک و همچنین هزینه های صحافی در ماه های اخیر دو برابر و یا بیشتر شده است؛ ناشران نیز تولید کتاب را به شدت کاهش داده اند و فقط اقدام به چاپ کتاب هایی می کنند که به فروش آن ها اطمینان دارند.
وی همچنین اوضاع آینده را نیز با توجه به نبود برنامه مدوّن برای برون رفت از این وضعیت امیدوارکننده نمی بیند و بیان داشته است:
نکته مهم این است که این روزها هیچ برنامه مدوّنی برای تهیه اقلام تولید کتاب نمی بینیم؛ در حالی که ماده اصلی تولید کتاب فقط کاغذ نیست اما فقط به قیمت کاغذ پرداخته می‌شود.
این فعال فرهنگی همچنین از دولت خواسته است تا در برنامه ریزی ها، صنوف مربوط به نشر و کتاب را بیشتر دریابد:
دولت باید نقش نظارتی و مهیا کردن تسهیلات را بر عهده گیرد و به صنوفی مانند ناشران یا تعاونی آن ها بیشتر پر و بال دهد؛ همچنین دولت می تواند با واسپاری جریان تولید کتاب به بخش خصوصی، به بهبود اوضاع کمک کند.
در مجموع می توان چنین نتیجه گیری کرد که اوضاع کتاب و کتابخوانی در استان قم نیز به عنوان زیرمجموعه ای از کل کشور، مطلوب تلقی نمی شود و اگرچه قم به عنوان پایگاه اصلی چاپ و انتشار کتب دینی تلقی می شود؛ اما این امر هم نتوانسته است به رونق اصلی کتاب و کتابخوانی در استان منجر شود.
انتهای پیام/120
«الذی علّم بالقلم»؛
و البته این نکته در آیات دیگر قرآن هم به تأکید تکرار شده است؛ مانند ابتدای سوره ای به نام «قلم» که می فرماید «ن و القلم و ما یسطرون» و علاوه بر قلم، به آنچه به وسیله قلم هم نگارش می شود قسم یاد کرده است.
و این جاست که بحث کتاب، شکوفا می شود.
دنیای کتاب ها، دنیای شگرفی است؛ دنیایی که پل ارتباط فکری بین بشر با ماقبل و مابعد خود است و از این رو باید آن را پاس داشت و گرامی دانست.
و امروز به مناسبت روز جهانی کتاب و تألیف، شایسته است تا نگاهی دوباره به این مبحث پُراهمیت انداخته شود.
قم و رتبه اول نشر کتب دینی و حوزوی
در این باره می توان با این نکته آغاز کرد که استان قم با توجه به میزان جمعیت حدود یک میلیون و سیصد هزار نفری خود، همواره در بین رتبه های برتر کشور در زمینه بازار نشر، کتاب و کتابخوانی حضور داشته و دارد و البته در زمینه نشر کتب دینی هم همچنان رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
همچنین آمارهای کتاب و کتابخوانی در قم مانند آمار تعداد ناشران حاضر در قم؛ ناشران فعال و یا تعداد چاپخانه های موجود در قم نیز از دیگر نکاتی است که باید به آن توجه داشت؛ مسئله ای که در بیان سید موسی حسینی کاشانی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم بازتاب داشته است:
در حال حاضر 1286 ناشر در استان قم وجود دارد که از این بین ۸۰۰ ناشر فعال اند و در زمینه تدوین و چاپ کتاب در حوزه های مختلف فعالیت می‌کنند. همچنین در استان قم 298 چاپخانه فعال فعالیت دارند.
حسینی کاشانی در عین حال به ظرفیت و نیاز استان قم به کاغذ توجه داشته و در گفتگوی اخیر با خبرنگاران آورده است:
در یک سال گذشته 2 هزار و 131 تن کاغذ در قم توزیع شده است که البته ظرفیت واقعی استان در زمینه کاغذ بیش از 10 هزار تُن در طول یک سال کامل است.
برخی ناشران کشوری، کتاب های خود را در قم به چاپ می سپارند
حسینی کاشانی همچنین هشدار داده است که با توجه به اهمیت صنعت چاپ و نشر در قم؛ درصورتی که توزیع کاغد با یارانه دولتی در استان کم شود، اثر سوء خود را در تعطیلی چاپخانه ها و فرهنگ استان و کشور نشان می‌دهد؛ چراکه بسیاری از ناشران استان های دیگر نیز کتاب های خود را در نهایت در استان قم به چاپ می رسانند.
نکته مهم دیگر در زمینه بحث کتاب و کتابخوانی در استان قم، تعداد کتابخانه های عمومی در استان است که می تواند شاخص خوبی برای ارزیابی میزان کتاب و کتابخوانی باشد.
در این زمینه هم حجت الاسلام امیرعطاءالله جباری، مدیرکل کتابخانه های عمومی استان قم به آمار کتابخانه های عمومی و برخی دیگر از کتابخانه های موجود در استان قم اشاره داشته است:
«23 کتابخانه زیر مجموعه اداره کل کتابخانه های عمومی استان قم فعال است و البته 10 کتابخانه دیگر نیز با مشارکت دستگاه های مختلف فعالیت دارند و همچنین در این استان بیش از 300 کتابخانه تخصصی ویژه مراکز علمی و پژوهشی مختلف وجود دارد که هر کدام از این کتابخانه ها در ساعات مشخصی از هر روز، خدمات خود را به تعداد قابل توجهی از پژوهشگران و افراد علاقمند به حوزه کتاب ارائه می دهند.
آمار سرانه کتابخوانی، زیبنده شهر قم نیست/ لزوم تربیت پایدار کتابخوان حرفه ای
جباری همچنین درباره وضعیت سرانه مطالعه و کتابخوانی در استان قم و بر اساس آمار توضیح داده است که تاکنون آمارهایی در مورد سرانه کتابخوانی استان قم ارائه شده است اما با توجه به اینکه در تهیه هر کدام از این آمارها مؤلفه های متفاوتی از جمله مطالعه کتب درسی یا مطالعه مطبوعات و نشریات در نظر گرفته می شود یا نمی شود، سبب ایجاد اختلاف در آمارها می شود؛ اما به صورت کلی می توان گفت که آمار سرانه کتابخوانی در قم، اگرچه بیشتر از متوسط کشوری است؛ اما همچنان زیبنده شهر قم نیست.
وی بر این باور است که برای حل این مشکل باید به دنبال تربیت کتابخوان حرفه ای و پایدار بود که این امر با تربیت کودکان از سنین کم و با برگزاری نشست های کتابخوان ویژه کودکان و نوجوانان قابل پیگیری است.
مدیرکل کتابخانه های عمومی استان همچنین به این نکته توجه می دهد که اداره‌کل کتابخانه های عمومی استان قم، هزینه های خود را به صورت متمرکز از نهاد کتابخانه های عمومی کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت می‌کند؛ در حالی که می تواند مورد حمایت نهادهای استانی قرار گیرد و همچنین بخش قابل توجهی از منابع خود را نیز از نیم درصد بودجه شهرداری ها تامین کند که متأسفانه در تخصیص این منابع همچنان با مشکل مواجه است.
و اما همانگونه که گفته شد، چاپ و نشر کتب دینی در استان قم، در صدر توجهات در موضوع کتاب و کتابخوانی در استان قم است.
در این باره نیز حجت الاسلام آل غفور به عنوان یکی از مدیران و فعالان نشر کتب دینی در استان قم پیشنهاد می دهد همان ردیف بودجه حمایتی که برای حوزه نشر و چاپ مربوط به آموزش و پرورش و کتب دانشگاهی در نظر گرفته می شود؛ برای حوزه های علمیه نیز مورد توجه قرار گیرد و در عین حال با توجه به وضعیت معیشتی طلاب و فضلای حوزه، بن کتاب و دیگر تسهیلات هم به این قشر اختصاص یابد.
نکته مهم دیگر از دید این مدیر فرهنگی حوزه علمیه قم، ضرورت تقویت فرهنگ کتابخوانی در میان نسل نوجوان و جوان است:
لازم است تا در کنار مسئله اطلاع رسانی و به تبع آن فرهنگسازی، باید برای رونق بازار کتاب ، نیاز و عطش لازم را هم برای رونق بازار کتاب در بین مردم به ویژه نسل جدید ایجاد کرد تا شاهد گرایش بیشتر مردم به مطالعه کتاب باشیم.
ابوالفضل صیادی به عنوان یکی دیگر از فعالان صنعت نشر کتب دینی هم نظر جالبی در این باره دارد: واقعیت این است که در حال حاضر تعداد آثاری که به نام کتب دینی در بازار نشر وجود دارد؛ کم نیست؛ اما حقیقت مطلب آن است که بسیاری از این آثار جزء آثار فاخر و ارزشمند به شمار نمی روند و حتی می توان حجم قابل توجهی از این کتاب ها را دوباره گردآوری و تدوین مجدد کرد تا در قالب یک اثر فاخر به بازار عرضه شود.
توزیع کتاب، یکی از مشکلات حوزه نشر است
یکی دیگر از فعالان حوزه کتب دینی، حجت الاسلام سبحانی، مسئول انتشارات مؤسسه امام صادق (ع) است که وی یکی از مهم ترین مشکلات ناشران دینی و حوزوی را در قم در مسئله توزیع کتب تعریف می کند و معتقد است:
این که برخی مدام می گویند کتاب گِران است؛ سخن چندان درستی نیست چراکه کتاب به نسبت بسیاری از اقلام مصرفی، ارزان قیمت تر است، اما آن چه کمتر وجود دارد، عادت به مطالعه، کمبود فرهنگ مطالعه و همچنین ضعف و سستی در عرصه تبلیغات کتاب است.
هیچ برنامه مدوّنی برای برون رفت از وضعیت نامطلوب فعلی دیده نمی شود
به هر حال به نظر می رسد که ناشران در شرایط فعلی کمبود نسبی کاغذ و افزایش هزینه های مربوط به چاپ؛ تنها به انتشار آثاری مبادرت می ورزند که به فروش آن ها اطمینان دارند؛ نکته ای که در کلام مدیر انتشارات ارمغان طوبی مورد توجه قرار گرفته است:
در حالی‌که قیمت کاغذ، گلاسه و زینک و همچنین هزینه های صحافی در ماه های اخیر دو برابر و یا بیشتر شده است؛ ناشران نیز تولید کتاب را به شدت کاهش داده اند و فقط اقدام به چاپ کتاب هایی می کنند که به فروش آن ها اطمینان دارند.
وی همچنین اوضاع آینده را نیز با توجه به نبود برنامه مدوّن برای برون رفت از این وضعیت امیدوارکننده نمی بیند و بیان داشته است:
نکته مهم این است که این روزها هیچ برنامه مدوّنی برای تهیه اقلام تولید کتاب نمی بینیم؛ در حالی که ماده اصلی تولید کتاب فقط کاغذ نیست اما فقط به قیمت کاغذ پرداخته می‌شود.
این فعال فرهنگی همچنین از دولت خواسته است تا در برنامه ریزی ها، صنوف مربوط به نشر و کتاب را بیشتر دریابد:
دولت باید نقش نظارتی و مهیا کردن تسهیلات را بر عهده گیرد و به صنوفی مانند ناشران یا تعاونی آن ها بیشتر پر و بال دهد؛ همچنین دولت می تواند با واسپاری جریان تولید کتاب به بخش خصوصی، به بهبود اوضاع کمک کند.
در مجموع می توان چنین نتیجه گیری کرد که اوضاع کتاب و کتابخوانی در استان قم نیز به عنوان زیرمجموعه ای از کل کشور، مطلوب تلقی نمی شود و اگرچه قم به عنوان پایگاه اصلی چاپ و انتشار کتب دینی تلقی می شود؛ اما این امر هم نتوانسته است به رونق اصلی کتاب و کتابخوانی در استان منجر شود.
انتهای پیام/120
نظرات شما