معرفی مروارید‌های نهفته در سوره فلق

سوره فلق جزو چهارقل است.

خداوند در این سوره به پیامبر (ص) دستور می‌دهد از هر شرّی به خدا پناه ببرد، مخصوصاً از شر تاریکی شب، زنان افسونگر و شر حسودان.

برخی از مفسران اهل سنت گویند این سوره هنگامی نازل شد که مردی یهودی، پیامبر (ص) را سِحر کرد و پیامبر به سبب آن بیمار شد.

پس از آمدن جبرئیل و نزول سوره فلق و ناس، آیاتی از آن بر پیامبر (ص) خوانده شد و او از بستر بیماری برخاست.

برخی از عالمان شیعه به این سخن اشکال کرده‌اند و گفته‌اند سحر و جادو بر پیامبر (ص) اثر نمی‌کند.

متن و ترجمه سوره فلق

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

به نام خدای بخشاینده مهربان

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ

بگو: به پروردگار صبحگاه پناه می‌برم.

مِن شَرِّ مَا خَلَقَ

از شر آنچه بیافریده است.

وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ

و از شر شب، چون در آید.

وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ

و از شر جادوگرانی که در گره‌ها افسون می‌دمند.

وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ

و از شر حسود، چون رشک می‌ورزد

نامگذاری سوره فلق

این سوره را فَلَق نامیده‌اند که از آیه اول آن گرفته شده است.

فلق به معنای صبح و سپیده‌دم است.

نام دیگر این سوره، «مُعَوِّذَة» (پناه بردن) است که از واژه «عوذ: پناه بردن» در آیه اول گرفته شده است.

سوره فلق و سوره ناس را مُعَوِّذَتین گویند.

این دو سوره را به دلیل اینکه آن‌ها را در مواقع احساس خطر می‌خوانند، مُشَقشَقَتَین نیز گفته‌اند.

محل و ترتیب نزول سوره فلق

سوره فلق جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، بیستمین سوره‌ای است که بر پیامبر (ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و سیزدهمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.

ویژگی‌های سوره فلق

سوره فلق ۵ آیه، ۲۳ کلمه و ۷۳ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفصَّلات است.

سوره فلق جزو چهار قل است، یعنی چهار سوره‌ای که با «قُل» آغاز می‌شوند.

محتوا سوره فلق

خداوند در سوره فلق به پیامبر (ص) دستور می‌دهد که از هر شرّی به خدا پناه ببرد، مخصوصاً از شر تاریکی شب، شر زنان افسونگر و شر حسودان.

بنابر تفسیر المیزان مراد از «النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ» فقط زنان ساحر نیستند بلکه هر شخصی است که سحر و جادو انجام می‌دهد.

به گفته تفسیر نمونه، سوره فلق به پیامبر و مسلمانان تعلیم می‌دهد در برابر هر شری به خدا پناه ببرند و خود را به او بسپارند.

شأن نزول سوره فلق

درباره شأن نزول این سوره، روایتی در منابع اهل سنت نقل شده است که عالمان شیعه آن را نپذیرفته‌اند.

در کتاب «الدر المَنثور» از کتاب‌های تفسیری اهل سنت آمده است مردى یهودى، پیامبر (ص) را سِحر کرد. جبرئیل نزد پیامبر (ص) آمد و مُعَوِّذتین (سوره فلق و ناس) را آورد و گفت: مردى یهودى تو را سحر کرده و سحر او در فلان چاه است. پیامبر (ص) علی بن ابی‌طالب را فرستاد تا سِحر را بیاورد؛ سپس دستور داد گره‌هاى آن را باز کند و براى هر گره، یک آیه از مُعَوِّذتین را بخواند. چون گره‌ها باز و این دو سوره تمام شد، پیامبر اسلام (ص) سلامتى خود را باز یافت.

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد دلیلی وجود ندارد که پیامبر (ص) از نظر جسمی در برابر سِحر و جادو مقاوم باشد و جادو نتواند در بدن او مریضی ایجاد کند؛ بلکه آیات قرآن بر این دلالت دارند که دل و جان، و عقل و اندیشه پیامبر (ص) از سحر و نفوذ شیاطین در امان است.

فضیلت سوره فلق

ابن شهر آشوب - که از برجستگان علماست - می‌گوید: در بیشتر تفاسیر آمده است: پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرزندان خود حضرت حسن و حسین (علیهما السلام) را در پناه سوره‌های فلق و ناس قرار می‌داد و لذا این دو سوره به معوذتین مشهور و معروف شده اند.

در کتاب شریف کافی به نقل از امام ابی الحسن (علیه السلام) آمده است: حضرت فرمود: اگر کسی در ایام کودکی، خود را در هر شب متعهد بداند که سوره‌های فلق و ناس هر یک را سه بار و توحید را صد بار، و اگر توانایی ندارد، پنجاه بار تلاوت کند، خداوند بزرگ او را از هر ناراحتی، گرفتاری، تشنگی و... که دامن گیر کودکان می‌شود در امان می‌دارد، و او به سن کهولت خواهد رسید، اگر چنین تعهدی داشته باشد، یا کسی برای او تعهد نماید، تا روز مرگ محفوظ خواهد ماند.

در سنن نسائی از عقبة بن عمار نقل شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: بگو: قل. گفتم: چه بگویم؟ فرمود: بگو: قل هو الله احد، قل اعوذ برب الفلق، قل اعوذ برب الناس. پیامبر این سوره‌ها را تلاوت کرد و آنگاه فرمود: چرا مردم خود را بدین سوره‌ها تعویذ نمی‌کنند و در پناه قرآن قرار نمی‌دهند. برای تعویذ نمودن بهتر از این سوره‌ها پیدا نمی‌شود.

در کتاب من لا یحضره الفقیه از قول ابی عبیده الحذا آمده است: امام ابو جعفر (علیه السلام) فرمود: هر کس در نماز وتر، سوره‌های معوذتین و توحید را تلاوت کند، به او گفته می‌شود:‌ای بنده خدا! بشارت باد تو را که خداوند نماز وتر تو را قبول کرده است.

همچنین در کتاب نسائی آمده است: عقبة بن عامر گفته است: به محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رفتم در حالی که آن حضرت بر مرکب سوار بود، دستم را روی پا‌های حضرتش گذاشتم و گفتم:‌ای رسول خدا! سوره‌های هود و یوسف را به من تعلیم نما، فرمود: بلیغ‌تر و رساتر از سوره فلق نخواهی یافت. (عقبه در حدیث دیگری گفته است: بین راه جُحفه و ابواء با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌رفتیم، باد سیاه و شدیدی به وجود آمد، رسول خدا شروع به قرائت سوره‌های فلق و ناس نمود و فرمود:‌ای عقبه! تو نیز این سوره‌ها را قرائت کن که این‌ها برای رفع بلا مثل و مانند ندارند. عقبه در ادامه می‌گوید: گاهی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از این دو سوره در نماز هم بهره می‌گرفت.

لازم به یادآوری است که ختم این سوره بر اساس حروف ابجد ۲۴۱ است.

برخی خواص سوره فلق

• امام صادق (علیه السلام) فرمود: هرگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بی حال و یا بیمار می‌شد، دست‌های خود را باز می‌کرد و سوره‌های حمد، فلق و ناس را قرائت می‌نمود و چهره خود را با دستش مسح می‌کرد و بهبودی می‌یافت.
• در کتاب طب الائمه آمده است: پیشوای هشتم، امام رضا (علیه السلام) فردی را دید که غش کرده بود، امام دستور داد ظرف آبی آوردند، بر آن ظرف سوره‌های حمد، فلق و ناس را تلاوت کرد و بر آن دمید، آنگاه دستور داد که آب ظرف را بر سر و صورت او بریزند. آب ریخته شد و او به هوش آمد.
• در کتاب دعوات راوندی به نقل از امام علی (علیه السلام) آمده است: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را عقرب گزید، حضرتش ظرف آب خواست و بر آن سوره‌های حمد، فلق و ناس را قرائت کرد و آنگاه مقداری از آن آب را آشامید، سپس درخواست نمک نمود و آن را در آب ریخت و مخلوط کرد و بر موضع درد پاشید که درد تسکین یافت.
• گفته شده که فردی به نام ثابت بن قیس بیمار شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به عیادتش رفت و برای بهبودی او سوره‌های فلق و ناس را قرائت کرد و بر او دمید و برای بهبودیش دعا نمود و او بهبودی یافت.
• اَنَس - خدمتکار پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) - نیز می‌گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مرکبی داشت که چموش بود، حضرت مرکب را در اصطبل بست و دستور داد که سوره‌های فلق و ناس را بر آن حیوان قرائت کنند، وقتی این کار صورت گرفت، مرکب هم آرام شد.
• در کتاب خواص القرآن آمده است: هر کس سوره فلق را در هر شب و در هنگام خواب تلاوت کند، اجرش همچون پاداش کسی است که حج کرده یا عمره به جا آورده و روزه گرفته است. سوره فلق امانی است از ناراحتی‌ها و چشم زخم امان می‌دارد.
• نیز در همین کتاب نقل شده که هر کس سوره فلق را در هر شب از شب‌های ماه مبارک رمضان در نمازهایش تلاوت کند - اعم از واجب و مستحب - اجرش همچون کسی است که در مکه روزه گرفته و نماز خوانده است و نیز مانند کسی است که حج و عمره به جا آورده است.
• در همین کتاب آمده است: هر کس در خواب ببیند که سوره فلق را تلاوت می‌کند و یا کسی برای او قرائت می‌نماید، بشارتی است بر این که اوضاع چنین فردی خوب خواهد شد، ثروتش افزون می‌شود، بر مخالفانش پیروز می‌گردد و خیر بسیاری به او روی می‌آورد.
• در کتاب لب اللباب نقل شده که هر کس بر قرائت سوره فلق مداومت داشته باشد، سحر دیگران در او کارساز نیست و سلامتی اش تضمین می‌گردد.
• ترمذی به نقل از ابو سعید خدری نوشته است: پیش از نازل شدن سوره‌های فلق و ناس، گاهی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دعا می‌کرد و نسبت به برخی امور به خداوند پناه می‌برد، ولی هنگامی که این دو سوره نازل گشتند، حضرت تنها به وسیله این دو سوره به این کار اقدام می‌کرد.
• امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرمود: هر کس در خواب ببیند که سوره فلق را قرائت می‌کند، از حیله زنان و سحر ساحران در امان است و روزی اش فراوان می‌شود.