به گزارش پایگاه خبری تحلیلی قم فردا، چندی پیش تهران اعلام کرد که در مرحله دوم کاهش تعهدات خود در اجرای توافق هسته ای، دیگر به غنی سازی اورانیوم با خلوص ۳.۶۷ پایبند نخواهد بود و این میزان را تا سطح مورد نیاز افزایش خواهد داد.

ایران با اعلام این خبر بود که به صورت رسمی گام دوم کاهش تعهدات خود را برداشت و این اقدام در شرایطی انجام شد که کشورمان در گام نخست از شرکای باقی مانده در برجام خواسته بود تا در ۶۰ روز مشکلات خرید نفت و تبادلات مالی و بانکی ما را حل و فصل کنند، در غیر این صورت تهران وارد فاز دوم کاهش تعهدات خود در  توافق هسته ای خواهد شد. در این میان طرف های اروپایی برجام که مدت هاست صحبت از آغاز سازوکار مالی موسوم به اینستکس را برای «تجارت» با ایران مطرح می کنند، در آخرین فرصت باقی مانده از گام دوم  خبر از انجام اولین تراکنش دادند ، اما تهران راه اندازی این مکانیزم به تنهایی را ناکافی دانست زیرا تازمانی که مبالغ فروخته شده از نفت کشورمان وارد اینستکس نشود، این سازوکار کارایی مورد نظر ما را نخواهد داشت.

با توجه به کاهش تعهدات برجامی ایران و این مسئله که تهران هشدار داده، در صورت محقق نشدن خواسته هایش گام به گام از توافق هسته‌ای فاصله می‌گیرد، شاهد طرح سئوالاتی مانند این هستیم که  تحریم‌های بین المللی علیه ایران زیر سایه توافق برجام رفع شد، آیا با بازگشت فعالیت‌های ایران به زمان قبل از توافق دوباره شاهد بازگشت تحریم‌های مذکور خواهیم بود و به طور کلی تحریم های شورای امنیت سازمان ملل از چه مکانیزمی تبعیت می‌کند؟
بنابراین سعی شده در این گزارش به صورت مختصر به سئوال هایی در این رابطه پاسخ داده شود.

منشا تحریم‌های بین المللی چه بود؟

در پی  ایجاد چالش بر سر برنامه‌ی هسته‌ای ایران تحریم‌ها علیه تهران شدت بیش تری گرفت. برنامه‌ی هسته‌ای کشورمان از سال ۸۵ و به دنبال ارجاع پرونده‌ی ایران از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت، با تحریم‌های مختلفی مواجه شده‌است. در این میان تحریم‌های بین المللی که در پی چالش بر سر برنامه‌ی هسته‌ای گریبان کشورمان را گرفت را می‌توان به ۴ دسته کلی یعنی؛ تحریم‌های چندجانبه که همان تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های اتحادیه‌ی اروپا، تحریم‌های یک‌جانبه از سوی کشور‌های مختلف مانند ایالات متحده و تحریم‌های کنگره آمریکا است تقسیم کرد.
منشا تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای، قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد است. شورای امنیت قطعنامه‌های متعددی در تحریم ایران به تصویب رسانده بود که با توافق برجام و قطعنامه شورای امنیت (۲۲۳۱) در تایید آن، رفع شد.

اتحادیه اروپا هم بر مبنای قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل، مجموعه‌ای از تحریم‌ها از جمله تحریم خرید نفت، مبادلات بانکی و مالی علیه ایران اعمال کرده بود که با تصمیم شورای وزیران اتحادیه و پس از اجرایی شدن توافق برجام لغو شد.

ایالات متحده هم تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را با فرمان اجرایی رئیس جمهور رفع کرد هرچند با خروج دونالد ترامپ از برجام همه آن تحریم‌ها به همراه تحریم‌های جدیدتری مجددا علیه تهران اعمال شد.

کانادا، ژاپن و استرالیا هم تحریم‌هایی علیه برنامه هسته‌ای ایران وضع کرده بودند که پس از این توافق، به اجرای آن پایان دادند.

ایران چه اقداماتی برای رفع تحریم در قالب توافق هسته‌ای انجام داد؟

ایران در برابر رفع تمامی تحریم‌های بین المللی در مورد برنامه هسته ای، با توقف برخی از اقدامات مانند غنی سازی ۲۰ درصدی و کاهش و تغییر بعضی از جنبه‌های برنامه هسته‌ای اش موافقت کرد. همچنین با پذیرش پروتکل الحاقی از نظارت مستمر آژانس بین المللی انرژی اتمی بر اجرای تعهداتش در توافق هسته‌ای (برجام) بهره‌مند شد.

پس از این که آژانس اجرای تعهدات ایران را تایید کرد، تحریم‌های بین المللی علیه برنامه هسته‌ای کشورمان به طور یکجا در روز ۲۶ دی ماه ۱۳۹۴ رفع شد. این وضعیت تا روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ یعنی زمان خروج آمریکا از برجام ادامه داشت. از این تاریخ صرفا تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران به مرور به اجرا گذاشته و در ماه‌های بعد تحریم‌های جدیدتری هم به آن اضافه شد.

یک سال پس از بازگشت تحریم‌های آمریکا اروپایی ها تاکید کردند که خلا بوجود آمده از این اقدام را پر خواهند کرد که این ادعا تنها در حد حرف باقی ماند و به دنبال آن ایران اعلام کرد که مرحله به مرحله مطابق مفاد برجام، برخی از تعهدات خود را کاهش می‌دهد؛ اما در صورتی که سایر شرکای توافق هسته‌ای یعنی انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و روسیه زمینه برخورداری اقتصاد ایران از رفع تحریم‌های را فراهم کنند به سرعت اجرای تعهدات کاهش داده شده را به حالت قبل بازمی گرداند. کشورمان اعلام کرده است در صورتی که نتواند از مواهب رفع تحریم‌های بین المللی استفاده کند، دلیلی به باقی ماندن در برجام نمی‌بیند. این یعنی خروج گام به گام از توافق هسته‌ای که برخی از ناظران بر این باورند که می‌تواند زمینه ساز بازگشت تحریم‌ها باشد.

در چه صورتی تحریم‌های بین المللی باز می‌گردد؟

بازرسان آژانس اگر گزارش کنند که ایران برخی از مفاد برجام را رعایت نمی‌کند، موضوع از طریق مدیرکل آژانس به اطلاع شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی می‌رسد. جلسات شورای حکام به طور معمول هر سه ماه یکبار برگزار می‌شود، اما در صورتی که موضوعی اضطراری پیش بیاید، اعضا می‌توانند درخواست جلسه فوق العاده کنند. در صورتی که شورای حکام موضوع را تهدید جدی و فوری ارزیابی کند، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع می‌شود.

در این میان به دنبال درخواست ایالات متحده آمریکا که خود حدود یکسال است از برجام خارج شده، نشست فوق العاده شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به بهانه نقض برجام از سوی ایران، بعد از ظهر روز چهارشنبه، مورخ ۱۹ تیرماه برگزار شد. در این نشست علیرغم تلاش‌های آمریکا برای همراه نمودن برخی کشور‌ها جهت درخواست برگزاری نشست، هیچ کشور دیگری با آن همراهی ننمود و این نشست فقط با درخواست آمریکا برگزار شد.

کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین المللی در وین، در این باره گفت: «در این نشست نیز به جز آمریکا و سه متحد آن یعنی رژیم صهیونیستی، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، سایر اعضای شورای حکام و آژانس بین المللی انرژی اتمی در حمایت از چندجانبه‌گرایی و حمایت از برجام و ضرورت حفظ آن به عنوان یکی از شاخص‌های مهم چندجانبه‌گرایی، صحبت کردند».

همچنین غیر از بحث شورای حکام در صورتی که آژانس اعلام کند ایران به تعهدات خود پایبند نبوده است، کشور‌های عضو توافق برجام می‌توانند خواستار برگزاری جلسه اضطراری اعضا در سطح وزرای خارجه شوند. در صورتی که پس از یک ماه از این تاریخ، موضوع حل و فصل نشده باشد، اختلاف به شورای امنیت سازمان ملل کشیده خواهد شد.

در شورای امنیت، اعضا درباره اینکه تحریم‌های بین المللی همچنان علیه ایران اجرا نشود، رای گیری می‌کنند. در این شکل همه اعضای دارای حق وتوی شورای امنیت باید موافق ادامه رفع تحریم‌ها باشند در غیر این صورت، محدودیت های سازمان ملل متحد دوباره برقرار می‌شود. در صورتی که تحریم‌های سازمان ملل دوباره از سرگرفته شود، محدویت های اتحادیه اروپا هم که بر اساس تحریم شورای امنیت تصویب شده بود، از سر گرفته می‌شود.

این مسئله در حالی است که خبرگزاری رویترز با پوشش خبر درخواست تروئیکای اروپایی برای تشکیل جلسه کمیسیون مشترک به نقل از یک منبع آگاه در این باره نوشته است: کشور‌های اروپایی قرار نیست از مکانیسم حل اختلاف موجود در برجام در این مرحله استفاده کنند.

در این میان فرانسه هم ضمن ابراز ناخرسندی از وضعیت موجود گفته است که سازوکار برگشت تحریم‌های بین المللی که در توافق برجام پیش بینی شده بود، حتی اگر ایران از این توافق خارج شود را فعال نخواهد کرد؛ بنابراین با تمامی این تفاسیر می‌توان گفت که صبر استراتژیک به همراه حسن نیت تهران در سایه انجام تعهداتش تا اندازه‌ای پاسخ داده و مانع از آن شده که اجماع جهانی در حمایت از خواسته‌های غیر قانونی و نا به جا ایالات متحده آمریکا علیه ایران ایجاد شود.

انتهای پیام/