شاید برایتان جالب باشد که ایرانی‌ها از نخستین کشور‌هایی بودند که عروسک گردانی در میان آنان رواج داشت البته در گذشته از عروسک‌ها برای مقاصد مذهبی و گسترش راهکار‌های دینی برای عامه مردم استفاده می‌شد. امروزه هم در نمایش‌های عروسکی پیام‌ها و نکات  مختلفی را به کودکان آموزش می‌دهند که تاثیرگذاری بیشتری دارد. در حال حاضر وقتی از نمایش‌های عروسکی صحبت می‌کنیم بسیاری از مردم، تئاتر‌های عروسکی برای کودکان را در ذهن خود مرور می‌کنند در حالی که تئاتر‌های عروسکی مختص کودکان نیست و نمایش‌های عروسکی بسیاری برای بزرگسالان تولید می‌شود.

نمایش‌های عروسکی انواع مختلفی دارند که به اختصار به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

نمایش‌های عروسکی که با سایه‌ها روایتگر داستان‌های جدی با مفاهیم فلسفی، عرفانی و... هستند. این نوع نمایش قدمتی چند هزار ساله دارد که در آن سایه‌های از دنیای دیگر آمده و مفاهیمی از آن جا را با خود به همراه دارند.

نمایش‌های عروسکی با دستکش به گونه‌ای طراحی شده که انگشتان دست به راحتی عروسک را حرکت می‌دهند. حال اگر انگشتان دست به درستی حرکت کنند، می‌توانند نمایشی خوب را به اجرا درآورند.

نمایش‌های عروسکی نخی با نخی نامرئی و با همراهی عروسک گردان به حرکت در می‌آیند. این نوع نمایش با نام خیمه شب بازی در ایران رواج و  قدمتی هزار ساله دارد که یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های آن نیز شخصیت «مبارک» است.

عروسک‌های میله‌ای با استفاده از میله به جلو و عقب حرکت می‌کنند. در این روش عروسک گردان سرعت بالایی برای حرکت عروسک دارد. این نوع از عروسک گردانی و نمایش‌های آن بسیار پرطرفدار است. عروسک‌هایی که در مقیاس بزرگ  به نمایش می‌پردازند نیز از روش میله‌ای برای حرکت استفاده می‌کنند.

نوعی دیگر از نمایش‌ها به نام  نمایش‌های عروسکی سیاه نیز وجود دارد که بسیار پرکاربرد است. این نوع از نمایش در زمینه‌ای سیاه روایت می‌شود و حس تاریکی شب را به تماشاگر منتقل و  عروسک گردان با لباسی سیاه خود را در رنگ سیاهی زمینه پنهان می‌کند.

این نوع از نمایش‌های عروسکی از اصلی‌ترین نمایش‌ها هستند که با زبان عروسک، داستان را برای تماشاگران روایت می‌کنند. عروسک گردانی و صدا پیشگی از مهم‌ترین ارکان نمایش‌های عروسکی هستند که به یک عروسک در دید مخاطب جان می‌بخشند. همواره کودکان طرفدار نمایش‌های عروسکی هستند، زیرا راحت‌تر با آن‌ها ارتباط برقرار کرده و صحبت هایشان را گوش می‌دهند و به راحتی پیام نمایش را دریافت می‌کنند البته باید گفت کیفیت آثار نمایشی نیز نقش بسیار مهمی در انتقال پیام به کودکان دارد، زیرا اگر نمایشی  به خوبی اجرا نشود در ذهن کودک می‌ماند و حتی ممکن است آثار منفی برای او داشته باشد.

در نمایش‌های عروسکی، عروسک گردان‌ها دیده نمی‌شوند، اما با حرکات دست خود دنیای زیبایی را برای کودکان می‌سازند که  حتی سالیان سال در ذهن کودک باقی می‌ماند. در برنامه‌های کودک تلویزیون نیز عروسک‌های ماندگاری وجود داشتند و دارند که همواره برای کودکان و بزرگسالان خاطره سازی کرده اند.با وجود اینکه هنر عروسک گردانی در ظاهر کاری ساده به نظر می‌رسد، اما با مشکلاتی همراه است و باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.

بهناز مهدی‌خواه  فارغ التحصیل رشته نمایش عروسکی , کارشناس ارشد کارگردانی و یکی از عروسک گردان‌های با سابقه تئاتر و تلویزیون در گفت و گو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: من بیست سال به صورت حرفه‌ای در زمینه طراحی و ساخت عروسک، عروسک گردانی، بازیگری و کارگردانی فعالیت کرده ام، ولی بیشتر تمرکز من بر نمایش‌های کودک و نوجوان است. قبل از ورود به دانشگاه دوره‌های ساخت عروسک و عروسک گردانی را در کلاس‌های اساتید مطرح مانند مسعود صادقیان، رحیم دوستی و اردشیر کشاورزی گذراندم.

مهدی خواه درباره وضعیت مالی در حوزه عروسک گردانی گفت: اگر صرفا در حوزه عروسک گردانی متمرکز شوید، وضعیت مالی خوبی نخواهید داشت و باید منتظر دعوت گروه‌های مختلف برای اجرا باشید. شاید به نظر برسد که حقوق دریافتی از عروسک گردانی در نمایش‌های تلویزیونی بیشتر از تئاتر است، اما این گونه نیست و دستمزد عروسک گردان ها از بازیگران کمتر است که از نظر من باید این مورد اصلاح شود. کار عروسک گردانی به مراتب از کار بازیگری سخت‌تر است، زیرا بازیگری یک تکنیک است.

 مهدی خواه با اشاره به اینکه باید در عروسک گردانی به عروسک جان دهید، بیان کرد: شما در بازیگری با میمیک، بدن و بیان خود را به شخصیت داستان نزدیک می‌کنید، اما در عروسک گردانی با ماسکی که به صورت دارید، میمیک چهره از بین می‌رود و از طرفی نمی‌توان از بدن در اجرای نمایش استفاده کرد. با این وجود باید بر صدای خود مانور و آن را تقویت کنید.در عروسک گردانی باید میمیک چهره و بدن را به عروسک و تک تک اعضای بدن و صورت عروسک انتقال دهید.

وی افزود: یکی از سختی‌های کار عروسک گردانی بالا نگه داشتن دست برای حرکت عروسک است و اگر دست عروسک گردان آسیب ببیند، کار گروه نمایشی نیز لغو می‌شود البته این موضوع بیشتر در کار‌های تلویزیونی مطرح است، زیرا کارگردان فراموش می‌کند که در حین ضبط برای استراحت عروسک گردان کات دهد. این کار در تئاتر سخت نیست زیرا زمان اجرا کوتاه بوده و عروسک گردانی میان عروسک گردان ها تقسیم می شود.

مهدی خواه درباره عروسک گردانی در تئاتر و تلویزیون گفت: در تئاتر از لحاظ هنری غنی شده ایم و دانشجویان بسیاری فارغ التحصیل و وارد بازار کار می‌شوند. این افراد با فکر و اندیشه و با خلاقیت نو کار می‌کنند پس می‌توان گفت در تئاتر وضعیت بهتری داریم.

او ادامه داد:اکنون در تلویزیون تئاتر عروسکی را با سریال‌هایی مانند «خانه مادربزرگ» و «کلاه قرمزی» و...  می‌شناسند، زیرا با تیم حرفه‌ای اجرا رفته و در ذهن‌ها نقش بسته اند. در حال حاضر کار‌ها تکراری شده و عروسک‌ها نیز به شیوه‌های قبل ساخته می‌شوند.متاسفانه کمبود بودجه نیز سبب شده تا آثار تولیدی با کیفیت کمتر شود.