اوتیسم نوعی اختلال رشدی محسوب می شود که با رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی بروز می‌کند، علائم این بیماری تا پیش از سه‌ سالگی بروز می‌کند اما علت اصلی آن ناشناخته ‌است، اوتیسم در پسران شایع‌تر از دختران بوده و ضعف در برخورد اجتماعی، رفتاری، ارتباطی و تکرارپذیر بودن این برخوردها از شاخص‌ترین مشکلات مبتلایان به آن است.

عطیه رضایی روانشناس بالینی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، با بیان اینکه اوتیسم یا «درخودماندگی» نوعی ناتوانی ذهنی است، گفت: فرد مبتلا به اوتیسم در خیال پردازی، تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباط با محیط اطراف خود مشکل دارد و مواردی مانند حساسیت‌، دلبستگی‌های غیر معمول، حرکات تکراری، خودآزاری و پرخاشگری در این کودکان دیده می‌شود.

وی ادامه داد: اوتیسم از جمله اختلالات رایج بین کودکان است که تشخیص آن در بدو تولد ممکن نیست و هزینه‌هایی سنگین بر خانواده‌ها تحمیل می‌کند.

اختلال اوتیسم چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

رضایی با بیان اینکه اختلال اوتیسم در سه سال اول زندگی بروز می‌کند، اظهار کرد: شاخصه اصلی اوتیسم نقص در ارتباط و تعاملات اجتماعی و بروز رفتارهای کلیشه‌ای و خزانه رفتاری و حرکتی است.

وی ادامه داد: این اختلال متغیر و با طیف شدید تا خفیف متغیر است و بر درک افراد از دنیا و تعاملاتشان با دیگران اثر می‌گذارد. اوتیسم اختلالی مادام العمر است.

این روانشناس بالینی تصریح کرد: افراد مبتلا به اوتیسم با مشکلاتی مانند کم توانی ذهنی، اختلال یکپارچگی حسی، اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه، صرع و مشکلات گوارشی مواجهه و از این رو نیازمند سطوح حمایتی مختلف هستند.

علل ابتلا به اختلال اوتیسم

رضایی با اشاره ناشناخته بودن اختلال اوتیسم گفت: پژوهشگران تاکنون نتوانسته‌اند به طور دقیق علت بروز اختلال طیف اوتیسم راکشف کنند اما معتقد هستند احتمالاً چندین ژن، ترکیب با عوامل محیطی، در ایجاد اختلال اوتیسم دخیل است.

وی افزود: در برخی مطالعات، نابهنجاری‌های چندین ناحیه مغزی شامل مخچه، آمیگدال (بادامه) و هیپوکامپ به عنوان علت این اختلال شناسایی شده است؛ این یافته‌ها قابل توجه و مهم هستند و نیاز به مطالعات بیشتر دارند.

علائم اوتیسم در چه سنی دیده می‌شود؟

وی در ادامه به سن بروز علائم اختلال اوتیسم اشاره کرد و افزود: علائم اوتیسم زیر سه سال بروز می‌کند و نخستین علائم آن را حتی از مدت‌ها قبل یعنی زمانی که کودک نوزادی شیرخوار است نیز می‌توان تا حدودی مشاهده کرد زیرا این کودکان بر خلاف سایر بچه‌ها هنگام شیر خوردن به چشمان و صورت مادرشان نگاه نکرده و به عبارتی تمایلی به برقراری تماس چشمی ندارند، با این حال ویژگی های بارز این اختلال تا سه سالگی مشهود نخواهد بود.

رضایی ادامه داد: اوتیسم سه گروه علامت دارد؛ مبتلایان به اوتیسم در تعاملات خود دچار مشکل می‌شوند، در برقراری ارتباط کلامی خوب و مناسب با دیگران ناتوان هستند و رفتارهای کلیشه‌ای در آنها دیده می‌شود.

وی افزود: کودکان مبتلا به اوتیسم برخلاف سایر کودکان در مرحلۀ پیش زبانی چیزهای جالب را با انگشت اشاره خود نشان نداده و به جلب توجه دیگران اهمیتی نمی‌دهند.

این روانشناس بالینی گفت: کودکان اوتیسم رفتارها و روابط هیجانی بین افراد را به خوبی درک نمی‌کنند؛ به‌طور مثال بی‌علت می‌خندند و بدون اینکه با موضوع خنده‌داری روبه‌رو شده باشند، هیجان‌زدگی خود را به شکل خاصی بروز می‌دهند، هنگام خوشحالی حرکتی شبیه بال زدن نشان می‌دهند، بالا و پایین می‌پرند و یا می‌لرزند؛ مبتلایان به اختلال اوتیسم شاید مقاوم، ناسازگار یا بیش از حد فعال باشند، همچنین تحریک پذیری یا پرخاشگری از خود بروز دهند.

 تشخیص اختلال اوتیسم

رضایی با بیان اینکه اوتیسم پیشگیری و درمان ندارد، گفت: متاسفانه چون هنوز علت اصلی این بیماری ناشناس است، راه‌های پیشگیری از آن نیز به طور قطعی قابل تشخیص نیست، در سراسر دنیا هیچ درمان قطعی دارویی برای آن وجود ندارد و داروهای مورد استفاده نیز تنها برای کاهش علائم اختلال اوتیسم کاربرد دارد.

چه تعداد کودک اوتیسمی در ایران متولد می‌شود؟

این روانشناس بالینی با بیان اینکه متاسفانه تعداد اوتیسم در حال افزایش است، اظهار کرد: براساس آمار سازمان بهداشت جهانی آمریکا در سال ۲۰۰۷ از هر یکصد تولد یک کودک مبتلا به اوتیسم است، البته این آمار در کشور ما متفاوت است و از هر چهل تولد یک کودک مبتلا به اوتیسم بوده و نسبت ابتلا به اختلال اوتیسم در پسرها سه تا چهار برابر بیش از دختران است.

درمان‌های موثر در افراد مبتلا به اختلال اوتیسم

وی با اشاره به درمان‌ اختلال اوتیسم گفت: علاوه بر درمان‌های توانبخشی مانند کاردرمانی، گفتاردرمانی، موسیقی درمانی و هنردرمانی، روشهایی جدید تحت عنوان روش ABA یا تحلیل رفتار کاربردی وجود دارد.

رضایی افزود: این روش از جمله علمی‌ترین روش‌های موجود در این زمینه است که به صورت آهسته و گام به گام آموزش‌هایی به کودکان مبتلا به اوتیسم ارائه می‌دهد؛ درمانگر هدف یا همان آموزش نهایی را به زیر مجموعه‌هایی تقسیم می‌کند و پس از آموزش کامل هر مرحله به سراغ آموزش بعدی می‌رود تا در نهایت به آموزش نهایی برسیم.

راهکارهای تشخیص اوتیسم در کودکان

این روانشناس بالینی با اشاره راهکارهای تشخیص اوتیسم در کودکان گفت: در صورت مشکوک بودن والدین به رفتار کودک بهترین اقدام ممکن این است که سریعا کودک خود را نزد یک روانشناس متخصص کودک یا روان‌پزشک کودک و نوجوانان با تجربه ببرند تا به‌دقت مورد مشاهده و ارزیابی قرار گیرد، در واقع برای تشخیص اختلال طیف اوتیسم، ایده آل این است که کودک را یک روانپزشک کودک و نوجوان یا یک روانشناس با تجربه در زمینۀ اختلال اوتیسم ارزیابی کند.

تحصیل کودکان مبتلا به اوتیسم در مدارس عادی

این روانشناس بالینی درباره روند تحصیل کودکان اوتیسم گفت: پس از انجام اقدامات درمانی این کودکان می‌توانند به مدارس عادی یا استثنایی وارد شده و یا جذب گروه‌های توانبخشی شوند؛ البته بهتر است حتی‌الامکان در مدارس عادی تحصیل کنند تا در کنار بچه‌های عادی رشد کرده و از آنها یاد بگیرند.

وی تاکید کرد: حتی بهتر است این کودکان را از کودکی به مهد کودک‌های عادی فرستاده و در این بین همکاری آموزش و پرورش برای آموزش مناسب این کودکان بسیار موثر خواهد بود تا به این بچه‌ها امکان ‌دهند با توجه به استعدادهای خود پیشرفت لازم را داشته باشند.

درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد

رضایی یادآوری کرد: در حال حاضر درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد اما مداخله سریع و به هنگام (۵-۳ سالگی) می‌تواند به طوری قابل ملاحظه‌ کیفیت زندگی افراد طیف اوتیسم را بهبود ببخشد، مناسب‌ترین روش‌های مؤثر تاکید بر مداخله سریع، مناسب و فشرده است که شامل کاردرمانی، گفتار درمانی، مداخلات پزشکی و مداخلات روان شناسی مثل بازی درمانی، ABA, PRT، مداخلات شناختی و هنردرمانی است.

وی تصریح کرد: نکته مهم این است که مداخلات باید برای کودک، والدین، همسالان و مراکز آموزشی صورت گیرد و ارزیابی و آموزش تیمی و همه‌جانبه ضروری است تا این درمان تاثیرگذاری خود را انجام دهد.

سراغ درمان‌های غیر اصولی نروید

این روانشناس بالینی تاکید کرد: اختلال اوتیسم درمان قطعی ندارد و مردم برای درمان به راه‌های غیر اصولی و بی‌نتیجه‌ای مانند انرژی درمانی، هومیوپاتی متوسل نشوند زیرا جز اتلاف وقت و هزینه، فایده‌ای برای آنها ندارد.