در جهان امروز که تنش‌های سیاسی و اقتصادی روابط بین کشورها را تحت‌تأثیر قرار داده، دیپلماسی فرهنگی به‌عنوان ابزاری کارآمد برای کاهش تنش‌ها و افزایش تعاملات بین‌المللی مطرح شده است؛ ایران با پیشینه غنی فرهنگی و تمدنی، ظرفیت‌های بی‌شماری برای بهره‌گیری از این ابزار دیپلماتیک دارد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «قم فردا» در دنیای پرتلاطم امروز، دیپلماسی فرهنگی به یکی از مؤثرترین ابزارهای تعامل بین کشورها تبدیل شده است. برخلاف دیپلماسی سنتی که مبتنی بر قدرت سخت و فشار سیاسی است، دیپلماسی فرهنگی با تکیه بر اشتراکات تمدنی، هنری، علمی و آموزشی، زمینه‌ساز گفت‌وگو و همکاری میان ملت‌ها می‌شود.

 ایران، باسابقه چند هزارساله تمدنی و دارا بودن گنجینه‌ای از فرهنگ، ادب، هنر و معماری، می‌تواند از این ابزار به‌صورت هوشمندانه برای بهبود تصویر خود در عرصه بین‌المللی و گسترش روابط استفاده کند.

 تاریخ نشان داده است که فرهنگ می‌تواند مرزها را درنوردد و حتی در شرایطی که روابط سیاسی به‌شدت تیره شده، پل ارتباطی میان ملت‌ها باقی بماند.

 نمونه‌های موفق دیپلماسی فرهنگی، همچون برنامه‌های تبادل دانشجو، جشنواره‌های بین‌المللی فیلم، نمایشگاه‌های هنری و همکاری‌های علمی، گواه این مدعاست که تعامل فرهنگی می‌تواند فضای مناسبی برای کاهش تنش‌ها و افزایش اعتماد متقابل فراهم کند.

 علی‌اصغر حبیبیان در گفتگو با خبرنگار گروه سیاسی «قم فردا» با اشاره به تفاوت دیپلماسی فرهنگی با دیپلماسی سنتی اظهار داشت: دیپلماسی سنتی عمدتاً بر مذاکرات رسمی، توافق‌های سیاسی و اقتصادی و ابزارهای فشار متمرکز است، درحالی‌که دیپلماسی فرهنگی بر پایه تعاملات غیررسمی، تبادلات علمی - فرهنگی و ارتباطات مردمی استوار است.

 وی با اشاره به اهمیت دیپلماسی فرهنگی در شرایط کنونی گفت: در شرایطی که جهان با قطبی شدن قدرت‌ها و افزایش تنش‌ها روبه‌روست، دیپلماسی فرهنگی می‌تواند با ایجاد فضای اعتماد، زمینه را برای گفتگوهای سازنده فراهم کند.

 کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به بهره‌برداری ظرفیت‌های فرهنگی ایران در دیپلماسی فرهنگی بیان داشت: ایران دارای میراث‌فرهنگی غنی شامل ادبیات، هنرهای سنتی، سینما، موسیقی و معماری است. همچنین، زبان فارسی به‌عنوان یک زبان تاریخی، می‌تواند حلقه وصل بسیاری از کشورهای منطقه باشد. برگزاری هفته‌های فرهنگی، حمایت از ترجمه آثار فارسی و توسعه گردشگری فرهنگی از جمله راهکارهای عملیاتی‌شدن این ظرفیت‌هاست.

 وی با اشاره به موانع اصلی پیش روی دیپلماسی فرهنگی ایران افزود: برخی موانع شامل تصویرسازی منفی رسانه‌های غربی، محدودیت‌های مالی و بوروکراسی اداری است. همچنین، نبود برنامه‌ریزی بلندمدت و هماهنگی میان نهادهای متولی فرهنگ و دیپلماسی باعث شده نتوانیم از تمام ظرفیت‌های خود استفاده کنیم.

 دیپلماسی فرهنگی در عمل؛ نمونه‌های موفق جهانی و ایرانی

 کشورهای بسیاری از دیپلماسی فرهنگی به‌عنوان ابزاری برای افزایش نفوذ خود در جهان استفاده کرده‌اند. فرانسه با مؤسسات فرهنگی خود (مانند آلیانس فرانسه)، چین با گسترش کنفوسیوس‌ها و کره جنوبی با موج کرهای (K-Pop) نمونه‌های بارزی از این رویکرد هستند.

 ایران نیز در دهه‌های گذشته اقداماتی مانند برگزاری هفته‌های فرهنگی در کشورهای مختلف، مشارکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب و حمایت از ترجمه آثار فارسی داشته است.

 با این حال، به نظر می‌رسد ایران هنوز نتوانسته از تمام ظرفیت‌های خود در این زمینه استفاده کند. درحالی‌که کشورهایی مانند ترکیه با سرمایه‌گذاری روی سریال‌های تاریخی خود توانسته‌اند تصویر خود را در جهان بهبود بخشند، ایران با وجود داشتن سوژه‌های غنی تاریخی و فرهنگی، برنامه‌ریزی منسجمی در این زمینه نداشته است.

 مریم حسینی در گفتگو با خبرنگار گروه سیاسی «قم فردا» با اشاره به نقش سازمان‌های مردم‌نهاد و هنرمندان در دیپلماسی فرهنگی اظهار داشت: این نهادها به دلیل غیردولتی بودن، انعطاف بیشتری در فعالیت‌های فرهنگی دارند. هنرمندان، نویسندگان و سینماگران می‌توانند با حضور در عرصه‌های بین‌المللی، تصویر واقعی‌تری از ایران ارائه دهند.

 وی با اشاره به عدم جایگزینی دیپلماسی فرهنگی با دیپلماسی سیاسی گفت: جایگزینی دیپلماسی فرهنگی با دیپلماسی سیاسی امکان‌پذیر نیست اما می‌تواند مکمل آن باشد، فرهنگ بستر مناسبی برای کاهش تنش‌هاست، اما حل مسائل کلان نیازمند مذاکرات سیاسی است.

 استاد روابط بین‌الملل با اشاره به تأثیر فضای مجازی بر دیپلماسی فرهنگی بیان داشت: فضای مجازی فرصتی بی‌نظیر برای گسترش دیپلماسی فرهنگی است. شبکه‌هایی مانند اینستاگرام و یوتیوب می‌توانند هنر و فرهنگ ایران را به جهانیان معرفی کنند.

 وی با اشاره به راهکارهای عملی برای تقویت دیپلماسی فرهنگی ایران افزود: ایجاد خانه‌های فرهنگ ایران در کشورهای مختلف، حمایت از تولیدات هنری با کیفیت بین‌المللی و تقویت تبادلات دانشگاهی از جمله این راهکارهاست.

 آینده دیپلماسی فرهنگی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها

 دیپلماسی فرهنگی نه‌تنها می‌تواند تصویر ایران را در جهان بهبود بخشد، بلکه می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی، جذب گردشگر و گسترش روابط بین‌المللی عمل کند. با این حال، موفقیت در این مسیر نیازمند عزم ملی، برنامه‌ریزی بلندمدت و همکاری میان دولت، بخش خصوصی و نهادهای فرهنگی است.

 در شرایطی که جهان به سمت چندقطبی شدن پیش می‌رود، ایران می‌تواند با تکیه بر فرهنگ غنی خود، جایگاه بهتری در نظام بین‌الملل پیدا کند. دیپلماسی فرهنگی، پلی است که می‌تواند ایران را به جهان متصل کند، مشروط بر آن که از حالت شعاری خارج شده و به برنامه‌ای عملیاتی تبدیل شود.

خبرنگار: محمدعلی رجبی
انتهای خبر/150