روایتی دست اول از توسعه دیپلماسی اقتصادی دولت؛ هفته ای نیست که مقامات کشورها در تهران نباشند/ سوء استفاده از چند هزار کارت بازرگانی برای بازنگرداندن ارز
رئیس سازمان توسعه تجارت با اشاره به اینکه هفته‌ای نبوده است که نخست وزیر، معاون نخست وزیر یا مقامات بلند پایه‌ای از آمریکای لاتین و همسایگان شمالی و جنوبی به ایران نیایند، گفت: از چند هزار کارت بازرگانی با هدف عدم بازگشت ارز سوء استفاده شده است.
همچنین سال‌ها است که بحث عوارض صادراتی و حذف برخی معافیت‌های صادرات برای حمایت از عرضه محصولات در داخل کشور مطرح شد. طی دو سال اخیر نیز شاهد هستیم که موضوع دیپلماسی اقتصادی و ارتباط به همسایگان مورد توجه قرار گرفته است.
به نظر می‌رسد در این زمینه اقدامات مناسبی در دولت سیزدهم آغاز شده و سطح تجارت ایران با کشورهای همسایه افزایش یافته است. در این مصاحبه و در گفتگو با پیمان‌پاک رئیس سازمان توسعه تجارت، مسائل و مشکلات حوزه تجارت خارجی بررسی شده است که در ادامه بخش اول آن را می‌خوانید.
افزایش قابل توجه تحرکات حوزه دیپلماسی اقتصادی در دولت سیزدهم
تسنیم: با توجه به تاکیدات دولت سیزدهم بر توسعه دیپلماسی همسایگان، وضعیت تجارت خارجی با همسایگان را چگونه می‌بینید و سازمان توسعه تجارت چه برنامه‌هایی را در این خصوص دارد؟
پیمان‌پاک: در بحث توسعه تجارت و صادرات باید توجه داشته باشیم که صادرات می‌تواند موتور محرک صنعت و اقتصاد کشور باشد. در کشوری که چندین سال درگیر تورم بوده است قدرت خرید مردم کاهش پیدا می‌کند. زمانی هزینه کردیم و ظرفیت‌های تولید ایجاد کردیم.
در کنار سرمایه‌گذاری‌های انجام شده مزیت نسبی وجود دارد، مانند انرژی ارزان، نیروی کار متخصص و توانمندی در حوزه فناوری‌های دانش‌بنیان. در کنار این موارد نیز جایگاه ژئوپلتیکی ایران را شاهد هستیم. در نتیجه ما تمام مزایای لازم را در اختیار داریم.
اگر توسعه تجارت به درستی شکل بگیرد، می‌توانیم پتانسیل‌های موجود را بلفعل کنیم. ضمن اینکه می‌توانیم درآمد ارزی مناسبی را نیز برای کشور تامین کنیم تا دیگر شاهد محدودیت‌های فعلی را بگیریم. تمام مواردی که در حاضر وجود دارد نتیجه محدودیت‌های منابع ارزی است که قصد مدیریت آن را داریم.
ما در کنار اینکه منابع و ذخایر ارزی را مدیریت می‌کنیم باید اقدامات ایجابی نیز انجام دهیم. باید فضا را برای رشد ذخایر ارزی و افزایش درآمدها فراهم کنیم. در صورتی که درآمدهای ارزی افزایش پیدا کند، بسیاری از فشارها از روی دوش دولت برداشته خواهد شد. تفکر دولت این است که به این سمت حرکت کند.
در همین راستا شما تحرکات حوزه دیپلماسی اقتتصادی را شاهد هستید. در همین هفته جاری روسای جمهور سه کشور ونزوئلا، ترکمنستان و قزاقستان به تهران می‌آیند. طی ماه‌های اخیر نیز شاهد بودیم که هفته‌ای نبوده است که نخست وزیر، معاون نخست وزیر یا مقامات بلند پایه‌ای از کشورهای آمریکای لاتین و همسایگان شمالی و جنوبی به ایران نیایند. از سوی دیگر نیز هیئت‌های تجاری مختلف نیز وارد کشور شدند.
در نتیجه فضای لازم وجود دارد و اگر ما رویکردمان را به سمت افزایش درآمدهای ارزی تغییر دهیم و سیاست‌های خود را تغییر دهیم، به نتایج مناسبی در این حوزه دست خواهیم یافت.
حل مشکلات ارزی کشور با تامین 50 میلیارد دلار از واردات کشورها همسو/صادرات غیرنفتی به 48.5 میلیارد دلار رسید
تنها کشورهای همسایه همسوی ما طی سال گذشته هزار و 250 میلیارد دلار واردات داشته‌اند. اگر بتوانیم از این میزان واردات برای خودمان 50 میلیارد دلار سهم بگیریم، مشکل منابع ارزی کشورمان را حل خواهیم کرد. در سال گذشته 48.5 میلیارد دلار حجم صادرات نفتی ما بوده است و خیلی بیشتر از صادرات نفتی بوده است.
این رقم بدون محاسبه بحث گردشگری، ترانزیت و خدمات بوده است. اگر واقعا به پتانسیل خوبی که وجود دارد توجه کنیم، بخش عمده مشکلات ما حل خواهد شد.
افزایش قابل توجه صادرات به کشورهای همسایه در یک سال/صادرات به ترکیه 100 و صادرات به روسیه 40 درصد افزایش یافت
از 48.5 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی کشور حدود نیمی از آن(25 میلیارد دلار) به کشورهای همسایه بوده است. عمده تجارت ما با امارت، ترکیه، چین و عراق است. بیشتر سبد صادراتی ما را نیز همین کشورها تشکیل می‌دهند. در سال 1400 شاهد افزایش 100 درصدی صادرات به ترکیه بودیم.
همچنین صادرات به ترکمنستان 160 درصد، صادرات به ازبکستان نیز به همین ترتیب. مشاهده کردید که صادرات به روسیه نیز 30 تا 40 درصد افزایش یافته است. ما در این مدت شاهد حدود 20 افزایش صادرات وزنی و رشد 40 درصدی ارزش کالاهای صادراتی بوده‌ایم.
کاهش صادرات غیرنفتی در بهترین فرصت صادراتی ایران
وقتی سیاست شما صحیح باشد افزایش صادرات رخ می‌دهد. سال 1397 تا 1400 ارزش ریال یک‌سوم شد و این موقعیت بهترین فرصت برای رشد صادرات بود اما شاهد بودیم که صادرات ما کاهش یافت. اگر سیاست‌گذاری غلط باشد و توجه فقط به سیاست‌های سلبی باید همین اتفاق را رقم خواهد زد.
دولت روسیه و دولت ترکیه در کنار کارهای مختلفی که برای کنترل روبل و لیر انجام دادند، فضا را امنیتی نکردند و تا حد امکان از صادرات حمایت کردند. همین مسئله باعث شد تا بتوانند در کوتاه مدت بحث ارز خود را مدیریت کنند. ما نیز باید در کنار مدیریت بازار ارز از صادرات حمایت جدی کنیم. در صورتی که این کار را انجام دهیم ذخایر ارز قابل قبولی ایجاد خواهد شد و ما می‌توانیم از آنها استفاده کنیم.
سهم 1.2 میلیارد دلاری ایران از واردات 580 میلیارد دلاری آفریقا/حجم تجارت با کشورهای تحریمی آفریقا صفر بود
بجز کشورهای همسایه در سایر کشورها نیز فرصت‌های صادراتی بسیاری وجود دارد. مجموع واردات قاره آفریقا در سال گذشته 580 میلیارد دلار بوده است. با وجود اینکه صاردات ما به این قاره در همین بازه زمانی 100 درصد افزایش داشته اما مجموع آن تنها به 1.2 میلیارد دلار رسیده است.
در آفریقا بحث اقتصاد مکمل وجود دارد به این معنا که کالاهای صادراتی از آفریقا مورد نیاز ایران است و کالاهای صادراتی ایران نیز مورد نیاز آفریقا است. در کنار این مسئله می‌بینید که چندین کشور در این قاره تحریم هستند. به طور مثال کشور زیمباوه نیز تحت تحریم قرار دارد اما صادرات سال گذشته ما به این کشور صفر بوده است. وزیر خارجه زیمباوه به ایران آمد و برای آنها جای سوال بود که چرا ما با آنها کار نمی‌کنیم.
کشور کنگو نیز بیش از 20 تیریلیون ذخایر معدنی دارد و این کشور به دنبال همکاری است اما این کشور نیز جزو مواردی است که تجارت ما با آنها صفر بوده است. سودان و مالی نیز جزو کشورهایی هستند که تحریم بودند. قاره آفریقا یک فرصت تاریخی است که ما باید در آن حضور پیدا کنیم.
در بخش جنوب شرق آسیا نیز کشورهایی مانند اندونزی، مالزی، فیلیپین و ویتنام وجود دارد که بازارهای بزرگی محسوب می‌شوند. اندونزی 280 میلیون نفر دارد که 80 درصد آنها مسلمان هستند. عمده کالاهای صادراتی این کشور را نیز کاغذ، کائوچو و روغن پالم است که مورد نیاز کشور ما نیز هست. ضمن اینکه کالاهای وارداتی این کشور نیز با کالاهای صادراتی ما انطباق دارد. از سوی دیگر این کشور علاقه‌مند به همکاری با ایران است.
کندی در توسعه صادرات به دلیل تفکرات غرب‌زده/گلایه کشورهای همسایه از خاطرات تلخ سال‌های اخیر
به دلیل نگاهی که در هشت سال گذشته به غرب وجود داشته است تمامی فرصت‌ها را معطل نگه داشتیم. مشکل امروز ما این است که لایه‌های اول و دوم در دولت به این موضوع توجه دارند اما لایه‌های پایین‌تر بر اساس همان روال قبلی حرکت می‌کنند. در اکثر دستگاه‌ها همین مشکل وجود دارد. در برخی دستگاه‌ها حتی لایه دوم نیز همچنان تفکر آمریکایی دارند.
این مسئله بسیار موثر است. ما باید فرهنگ و باور مبتنی بر صادرات را نهادینه کنیم. در این مسئله به دولت نیز نمی‌توانیم خرده بگیریم چرا که شما نمی‌توانید هزاران مدیر و کارمند را مرخص کنید بلکه باید آنها را مدیریت کنید. باید فرهنگ را تغییر دهیم. مدیری در وزارت صمت حضور داشت که می‌گفت تا زمان رفع تحریم‌ها باید صبر کنیم، به او گفتیم در همین شرایط تحریم 103 میلیارد دلار تجارت غیرنفتی داشته‌ایم، چگونه به نتیجه رسیده‌ایم؟ چرا می‌گویید حتما باید تحریم برداشته شود؟ این در حالی است که ما در این مدت به کشورهای قطر، عمان، روسیه و ارمنستان رفته‌ایم و هر جا که رفتیم ابتدا به ما گفتند که چرا شما به سمت ما نمی‌آیید و با ما همکاری نمی‌کنید.
در این سفرها شاهد بودیم که از خاطرات تلخ سال‌های اخیر گله داشتند و می‌گفتند ما خواستار تجارت با شما بودیم اما نیامدید. این بدین معنا است که دولت ایران طی سال‌های گذشته تمام دولت‌هایی که قصد کمک داشته‌اند را تحریم کرده و تنها منتظر طرف غربی بوده است.
در حال حاضر ما باید تلاش کنیم تا خاطرات قبلی این کشورها را از بین ببریم و وقتی وارد کشور می‌شویم نیز شاهد کرختی هستیم. زحمت دولت در یک تا دو سال آینده این است که از کرختی و اینرسی موجود عبور کند. پس از این مرحله امیدوار هستیم این قطار شتاب‌بگیرد.هزاران هزار شیوه وجود دارد تا شما بتوانید در بدترین شرایط تحریمی کار کنید. روسیه همین موضوع را نشان داد. سخت‌ترین تحریم‌ها در طول چهار ماه اخیر علیه این کشور اعمال شد اما به راحتی توانست بر آنها غلبه کند. در صورتی که سیستم جغرافیایی روسیه این امکانات کشور ما را به آنها نمی‌دهد. آنها با آبهای آزاد ارتباط ندارند، حجم کشورهای اطراف آنها قابل مقایسه با ایران نیست و فضای کریدوری را ندارد اما توانست با حمایت‌ها و رویکردی که در پیش گرفت از چالش‌های تحریم عبور کند. در ایران نیز به راحتی می‌توانیم از پس مسائل بر بیاییم اما الزامات آن را نیز باید رعایت کنیم.
80 درصد مشکلات مربوط به خودتحریمی است
20 درصد مشکلات ما مربوط به تحریم‌ها است اما 80 درصد آن خود تحریمی‌های داخلی، قوائد و قوانین زاید در گمرک، صمت، جهاد کشاورزی و بانک مرکزی است. بسیاری از قوانین، مانع بر سر راه ما ایجاد می‌کنند. مقام معظم رهبری فرمودند که در دو سال 1398 و 1399، هزار و 70 بخشنامه در گمرک آمده است که امکان خواندن آنها نیز وجود ندارد.
در شرایط جنگی شما باید قاعده را حذف و شرایط را تا حد امکان تسهیل کنید. در شرایط جنگ اقتصادی هستیم آن وقت هر روز یک قاعده جدید می‌گذارید؟ در شرایط عادی نیز کسی این کار را نمی‌کند. تاجر و صادرکننده نیز در این شرایط وارد مجاری غیر رسمی می‌شود.
باید فضای خارج از کشور را مدیریت و فضای داخلی را نیز مهیا کنید تا فعالان این حوزه بتوانند به راحتی کار خود را انجام دهند. ما اکثریت کسب و کارهای خودمان را به مسیر زیر پله‌ای سوق دادیم. تجارشناسنامه‌دار ما یا خانه‌نشین شده‌اند و یا اینکه به ویترینی برای فعالیت کارتهای بازرگانی اجاره‌ای تبدیل شده‌اند.
در بحث بازگشت ارز از سال 1397 تا سال 1399 معضل اصلی ما است. کمیته اقدام ارزی زیر نظر ما و بانک مرکزی است، می‌بینیم که چند هزار نفر آدم به عنوان صاحب کارت بازرگانی هستند که بازگشت ارز ندارند. این افراد عموما فقیر یا مرز نشین هستند. ما که نمی‌توانیم این افراد را به زندان بفرستیم. به این دلیل که سیاست‌گذاری درستی در این حوزه رخ نداده است، در ورطه‌ای افتادیم که در آن گیر کردیم.
تنها در دو مورد خاص صادرات ممنوع شد/دولت باید از تولید صادرات محور حمایت کند
تسنیم: به بحث‌هایی نظیر عوارض صادراتی، مدیریت روبل در روسیه و حذف قاعده‌ها در شرایط جنگ اقتصادی اشاره شد. در بودجه سال 1401 بحث عوارض صادراتی پتروشیمی‌ها و محصولات کشاورزی مطرح شد. در ابتدای سال این موضوع از سوی مجلس مطرح شد. در احکام بودجه عوارض تعیین شد اما اجرا نشد. چرا چنین احکامی اجرا نمی‌شود؟
پیمان‌پاک: ما یک کشور صادرات محور نیستیم. صادرات ما در گذشته بر مبنای مازاد مصرف داخلی انجام می‌شده است. این در حالی است که در کشوری مانند ترکیه تولید انجام می‌شود برای صادرات؛ این رویکرد یک کشور صادراتی است. ابتدا باید ببنیم واقعا می‌خواهیم که یک کشور صادراتی باشیم یا خیر.
آیا واقعا همان بحث‌های موجود در سیاست‌گذاری‌های کلان را می‌خواهیم به راهبرد تبدیل کنیم؟ هیچ وقت ترکیه دچار چنین مشکلاتی که ما امروز با آن مواجه هستیم نخواهد شد چرا که زنجیره تامین طراحی می‌کند که بر مبنای نیاز مشتری تولید انجام می‌دهد و بازار داخلی کشورش نیز به هم نمی‌ریزد.
در کشور ما همه چیز به یکدیگر وابسته است. مدیریت ارشد ما به تازگی به سمت کنترل این مسائل حرکت می‌کند. تازه سیاست‌گذار دارد متوجه می‌شود که گوجه فرنگی که در گلخانه تولید می‌شود با گوجه زمینی متفاوت است. گوجه فرنگی گلخانه‌ای مخصوص صادرات است در نتیجه اگر عوارض شیش هزار تومانی وضع می‌کنند باید صادرات گلخانه‌ای را از آن مستثنا کنند. این موضوعی است که به تازگی از سوی وزارت جهاد مورد توجه قرار گرفته است.
در نتیجه اگر شما آمدید در منطقه ازاد ارس بهترین گلخانه با تکنولوژی روز که گوجه فرنگی 30 هزار تومانی ویژه روسیه تولید می‌کند را ایجاد کردید، آن وقت می‌توانید بگویید که برمبنای صادرات کار کردید چرا که پایه و اساس کار برمبنای نیاز بازار هدف ایجاد شده است.
وقتی قاعده می‌دهیم چرا باید چنین محصولاتی که برمبنای صادرات شکل گرفته است را مشمول آن می‌کنیم؟ در زمان حاضر حدود 20 درصد تولیدکنندگان به این نتیجه رسیده‌اند که بخش تولید صادراتی خود را از محصولات داخلی جدا کنند. مدیریت دولتی ما نیز باید زمینه لازم را فراهم کند تا تولید براساس نیاز صادراتی شکل بگیرد. در نتیجه این روند دیگر به مشکل تنظیم بازار برنخوریم.
بازار داخل و کنترل قیمت در ارجعیت قرار دارد، در نتیجه اگر بازار فلزات در جهان به دلیل جنگ روسیه و اوکراین جذاب شد، باید به شکلی بازار را تنظیم کنیم که تمام شمش و میلگرد ما صادر نشود تا مصرف‌کننده داخلی با مشکل مواجه شود. اما اگر رویکرد صادراتی بود از دو تا سه سال قبل زنجیره‌ها را تکمیل می‌کردیم و با این مشکل مواجه نمی‌شدیم.
به طور مثال در این شرایط 20 میلیون تن تولید می‌کردیم، با 5 میلیون تن آن نیاز داخل را تامین و ما بقی را نیز صادر می‌کردیم. مانند همان شرایطی که در متانل و اوره داریم. در بحث متانل شاهد هستیم که 94 درصد صادرات انجام می‌شود. البته که در این حوزه نیاز است تا زنجیره تکمیل کنیم چرا که کالای نیمه خام صادر می‌کنیم. ما باید به سمت صادرات محصول نهایی حرکت کنیم.
در این فرآیند تفکر باید اصلاح شود. در این دولت به غیر از یکی دو مورد خاص که آن هم وضعیت حادی حاکم شد، دیگر ممنوعیت صادراتی وضع نکرده است و این در حالی است که دولت‌های گذشته تا توانستند ممنوعیت ایجاد کردند. ما براساس قاعده عوارض عمل می‌کنیم، البته که بنده به عنوان رئیس سازمان توسعه تجارت با آن نیز مخالف هستم اما در بحث حاکمیت باید از این ابزار استفاده شود.
انتهای پیام/
نظرات شما