چند می گیری کتاب بخونی؟

روش‌هایی هم چون پیشنهاد خواندن دسته جمعی کتاب وطرح سوال از آن، ساختن برنامه‌ وهدیه دادن کتاب از جمله تلاش ها برای آن بوده است.

چه خوشمان بیاید وچه نه و چه این گزاره"کتاب نخوان بودن "درست باشد یاخیر، ما نسبت به کتاب نخواندن خودمان بی تفاوت شده ایم و برایمان فرقی نمی کند چندمین کشور جهان از نظر سرانه مطالعه باشیم درصورتی که اگرهمین شرایط مثلا برای شیوع یک بیماری مطرح می‌شد آشفته می‌شدیم وحداقل دنبال راه چاره‌ای برای آن می‌بودیم.

گسترش شبکه‌های مجازی نیز مزید برعلت شده و این تصور نه چندان درست را دربین ما ایجاد کرده است، پست‌هایی که درطول روز در فضای مجازی می خوانیم به نوعی مطالعه است و شایداز این طریق سعی درپاک کردن صورت مسئله و فریب خود داریم، ولی گوشه ذهنمان می‌دانیم که این نوع خواندن نامش هرچه باشد مطالعه نیست و جز سرانه مطالعه به حساب نمی‌آید.

سرانه مطالعه واقعا چیست؟

درباره کتاب خواندن زیاد از کلمه "سرانه مطالعه" استفاده می‌کنیم اماکمتر کسی معنای دقیق آن رامی داند، برای خیلی از ما واژه سرانه مطالعه فقط خواندن متن به صورت کاغذی را تداعی می‌کند اما واقعیت فراتر از این است و البته همه تعاریف هم همه ابعاد مطالعه کردن را درنظر نگرفته اند. مثلا نهادعمومی کتابخانه‌های کشور همه کتاب ها، روزنامه ها و نشریات غیر روزانه چه مکتوب باشند و چه به صورت مجازی را جزو محتوای خواندنی حساب می‌کنند که این آمار شامل قرآن وادعیه هم می‌شود.

از آن طرف مرکز افکارسنجی و رصد فرهنگی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی به جزمحتوا‌های رسمی مکتوب و اینترنتی، محتوا‌های غیررسمی مثل وبلاگ، ایمیل ومطالعات کاری را هم حساب می‌کند. شورای عالی انقلاب فرهنگی درمصوبه "سندمطالعه مفید"خواندن هرنوع متن مکتوب را جزو خواندن حساب کرده است که شامل زیرنویس تلویزیون، بنرتبلیغاتی وحتی پیامک هم می‌شود.

حال با این تعاریف  آیا بازهم می‌شود درباره سرانه مطالعه در ایران به راحتی قضاوت کرد؟

با این همه، آمار مطالعه در ایران از ۲ تا ۷۹ دقیقه متغیر است. به نظر می‌رسد که این اختلاف عجیب وغریب بیشتر از هرچیز نشان دهنده تقلای برخی مسئولان برای ارائه تصویری بهتر از مطالعه درجامعه از یک سو و تلاش برخی دیگر برای هرچه بحرانی تر جلوه دادن واقعیت است.

چند سال پیش در برخی ازسایت‌های اینترنتی اعلام شد که سرانه مطالعه در ایران ۲ دقیقه در سال است که البته بیشتر به یک شوخی شبیه بود! درهمان زمان دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اعلام کرد که آمارمطالعه درایران ۷۹ دقیقه در روز است. این مسئول همچنین اعلام کرد که دراین میزان سرانه مطالعه قرآن، کتب درسی، ادعیه صفحات مجازی و هرچیزی که به خواندن ربط داشته لحاظ شده است. اما این آمار خوش بینانه اعتراض بسیاری از رسانه وچهره‌های فرهنگی را به دنبال داشت. این اعتراض ها سرانجام چند دقیقه‌ای از آمارنهاد کتابخانه‌های عمومی کم کرد.

نگاه علمی تربه سرانه مطالعه

رایج‌ ترین تعریف از سرانه مطالعه میانگین مدت زمان مطالعه یک فرد درشبانه روز است، دراینجا میزان مطالعه همه افراد جامعه باهم جمع و سپس نتیجه برتعداد افراد جامعه و تعداد روز‌های درنظرگرفته شده تقسیم می‌شود، برای مثال سرانه مطالعه ۱۳ دقیقه‌ای به این معنی است درکشور ۸۰ میلیون نفری ما هر روز بیش از ۱۷ میلیون ساعت مطالعه انجام می‌شود، از این میزان به طورمیانگین به هریک نفر ۱۳ دقیقه وقت می‌رسد.

  لزوما همیشه این تعاریف صادق نیست ومی توان به جای مدت زمان از تعداد صفحات خوانده شده یا تعداد کتاب‌های خوانده شده درطول روز نیز برای تعریف سرانه مطالعه استفاده کرد،اما دربررسی عامه این سرانه هم مطالعه کتاب وهم مطالعه روزنامه ونشریات دیگر در نظر گرفته می‌شود.

سرانه مطالعه درایران

بیش از ۱۰ میلیون نفر از جامعه ایران بی سواد هستند ویا درحدود یک الی دو کلاس سواد دارند؛ بنابراین درصد بالایی ازجامعه ایران را باسوادها تشکیل می‌دهند.

طبق آمار، ایران یکی از کشور‌های باضریب رشد بالا در تربیت مهندسان، پزشکان ودانشجویان رشته علوم انسانی است. بدین ترتیب یکی از باسوادترین کشور‌های جوان خاورمیانه وحتی آسیا به شمار می‌رود.

 بنا بر آخرین آمار ،مطالعه کتاب، نشریات و غیره  که در سال ۲۰۱۵ اعلام شد، هندوستان با ۱۱۳ دقیقه مطالعه در روز در جایگاه اول و پس از آن ژاپن با ۹۲ دقیقه و چین با ۷۴ دقیقه در جایگاه‌های بعدی قرار دارند، در این  آمارمیزان مطالعه ایرانیان ۱۳ دقیقه در روز عنوان شده است.

برای بررسی بیشتر سراغ یکی ازکتاب فروشی‌های سطح شهررفتیم تا بیش ازپیش از حال و اوضاع این روز‌های بازارکتاب مطلع شویم.

اوضاع نامطلوب این روز‌های بازارنشر و کتاب خوانی

شکاری، یکی از کتابفروشان سطح شهر  گفت: باتوجه به ارتباط مستقیم کتاب به عنوان یک کالای فرهنگی با بازار ارز و نوسانات شدیدی که درماه‌های اخیر درحوزه کاغذ شاهد بودیم قیمت کتاب بالا رفته. میانگین هم اگربگیریم تقریبا یک افزایش قیمت حداقل دوبرابری را نسبت به سال گذشته داشتیم ومثلا یک کتاب ۲۰ هزارتومانی الان ۴۰ هزارتومان شده لذا به خاطر این افزایش قیمت طبیعتا افراد برای تهیه کتاب دچارمشکل می‌شوند و یا نسبت به مطالعه کتاب بی انگیزه ترخواهند شد، وقتی می‌بینند شرایط قیمت‌ها به این شکل است به نسخه‌های دیجیتالی و یا کتاب‌های گویا روی می‌آورند.

در این شرایط ناشرین وحتی مولفین به دلیل  استقبال نکردن مردم انگیزه خودشون رو برای چاپ کتاب از دست می‌دهند،  الان درشرایطی قرار گرفتیم که چاپخانه‌ها یا تعطیل شدند یا بعضی در شرف این اتفاق تلخ هستند.

این روزها  کتاب فروشی را به عنوان یک شغل نمی توانم اطلاق کنم وبه نظرم اگر کسی به این کارعلاقه داشته باشد باید کاملا دلی و به عنوان یک شغل دوم به آن نگاه کند.

البته باید توجه داشت گرانی کاغذ و کتاب تنها یکی ازعوامل کتاب نخریدن مردم است. مشغله‌های اقتصادی این روزها، وقت گذرانی‌های بیش از اندازه درفضای مجازی، نبود برنامه ریزی صحیح در زندگی و کار از دیگر عوامل فروش پایین این روز‌های بازارکتاب است.

حتی برنامه‌هایی که تحت عنوان حلقه‌های ادبی یا نشست‌های کتاب برگزارمی شد رو به کاهش بوده است.

فقط امیدوارم به یک شرایط مطلوب برسیم تا افراد برای خواندن کتاب اهمیت بیشتری قائل شوند و راحت تر بتوان کتاب را به دست مخاطب رساند.

البته ما شاهدهستیم درهمین شرایط اقتصادی نیز هستند افرادی که ازهزینه‌های جانبی دیگر می‌زنند و کتاب می خرند، این کاملا به خود افراد بستگی دارد که چقدر به خوراک روح اهمیت می‌دهند.

شکاری در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه الان بیشترین قشرمخاطبین کتاب چه گروه‌هایی هستند، گفت: قشر جوان بیشتر مخاطبین و مشتریان اصلی را تشکیل می‌دهند و تقاضای کتاب بیشتر در حوزه رمان و بعد از آن روانشناسی است.

جایگاه قم کجاست؟!

وحید میرزایی، معاون نهاد عمومی کتابخانه‌های استان  گفت: قم با میانگین سرانه مطالعه ۸ ساعت و ۲۱ دقیقه در ماه بالاترین میزان مطالعه را در بین شهر‌های کشور داراست، طبق این آمارخواندن قرآن ۸۲درصد، رمان۳۳درصد، کتب دینی ۲۵درصد و روانشناسی۱۶ درصد از این آمار را به خود اختصاص دادند.

به گفته‌ اداره کل ارشاد استان، درچهار ماه نخست امسال ۲۵۰۰ عنوان کتاب با تیراژ سه میلیون  ۹۷۶ هزار چاپ شده است که نسبت به مدت مشابه پارسال، با چاپ یک هزار و ۸۲۵ عنوان کتاب  با کاهش دو میلیون و ۹۴۴ هزار و ۷۹۰ تیراژ مواجه بودیم که البته با وضعیت حاکم بر بازار کاغذ این کاهش دور از ذهن نبود.

میرزایی در خصوص وظیفه‌ نهاد کتابخانه ها گفت: رسالت نهادعمومی کتابخانه ها ترویج کتاب و کتابخوانی است و اولویت اول هم باکتابخوان کردن کودک ونوجوان است، این که بچه‌ها عادت کنند کتاب بخوانند و زمانی که بزرگ شدند هم عادت به کتاب خواندن را حفظ کنند.

در این راستا امسال این نهاد، بخش کودک را در همه‌ کتابخانه ها فعال کرده است،دربخش کودک علاوه بر امانت کتاب، برنامه‌های مفرح و آموزشی برگزار می‌شود که در واقع بچه‌ها باهم و در کنار نقاشی و بازی فرهنگ مطالعه را یاد می‌گیرند.

او ادامه داد: ما برنامه‌های مختلفی درکتابخانه ها داریم از جمله نشست کتابخوان که در آن افراد به بررسی و تبادل نظر پیرامون کتابی که خواندند می پردازند. این نشست‌ها در همه‌ حوزه‌ها و برای تمامی افراد درگروه‌های مختلف سنی مختلف برگزار می‌شود.

همچنین هر کتابخانه‌ای در هرمنطقه از شهر کلاس‌های آموزشی مثل خوشنویسی،کاردستی و غیره را برگزار می‌ کند که هنرجویان می‌توانند درکنار شرکت در این کلاس‌ها از کتاب ها نیز استفاده کنند.

میرزایی افزود: یکی دیگر از کار‌هایی که نهاد هر سال انجام می‌دهد برگزاری جشنواره کتابخوانی رضوی است که در این جشنواره کتاب‌های مربوط به امام رضا (ع)، حضرت معصومه (س) و شاهچراغ (ع) دریک دوره‌ای به کتابخانه‌ها معرفی و ارسال می شود، پس از این که اطلاع رسانی شد، مسابقه‌ کتابخوانی با این موضاعات برگزار می‌شود. خوشبختانه امسال استقبال از این جشنواره در استان نسبت به پارسال ۵۰ درصد رشد داشته است.

ما نسخه‌هایی از این کتاب ها را برای صنوف مختلف هم فرستادیم، بیشترین مشارکت در این جشنواره را آستان مقدس حضرت معصومه (س) مصلی قدس و اداره عمومی زندان‌ها داشتند.

مشارکت خوب اداره کل زندان های قم در زمینه مطالعه

نکته قابل تاملی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که نهادی که بیشترین همکاری را به لحاظ دریافت کتاب و مطالعه با ما دارد اداره عمومی زندان هاست.

درحال حاضر سه کتابخانه در زندان‌های استان داریم که یکی دربازداشتگاه ساحلی، یکی در زندان مرکزی و یکی در کانون اصلاح وتربیت قرار دارد و کتابخانه اردوگاه نیز به زودی افتتاح می‌شود.

معاون نهاد کتابخانه‌های استان درباره‌ برنامه‌های این نهاد عنوان کرد: ۲کتابخانه دیگر تا پایان سال افتتاح می‌کنیم.

از بحث گرانی کتاب که بگذریم به نظر باید مطالعه نکردن این روزهایمان را درجایی دیگر جست وجوکنیم، در روزگاری که برای خرید یک پیتزا حداقل باید ۳۰-۴۰ هزارتومان هزینه کنیم، خرید ماهیانه یک کتاب که دربعضی مواقع هم تراز با خرید پیتزا است کار سختی به نظر نمی‌رسد.

مشکل ازجایی نشات می‌گیرد که کتاب را صرفا یک کالای لوکس می‌دانیم و مطالعه را جزو نیاز‌های ضروری خود نمی‌دانیم!

دراین جا نمی‌توان از نقش خانواده نیز گذشت،به قول روانشناسان کودک، تا زمانی که بچه پدر و مادر خود را در حال مطالعه نبیند هر چند هزار بارهم برای او تکرار کنیم خواندن کتاب برای داشتن زندگی بهتر واجب است روی او اثری نخواهد گذاشت. حال ازکودکی که والدین خود را صرفا برای فهمیدن چگونگی کار باچرخ گوشت درحال مطالعه دفترچه راهنمادیده، چگونه می‌توانیم انتظار داشته باشیم کتاب خوان باربیاید؟