گیاهان دارویی، نسخه شفابخش اقتصاد نصف جهان

کشت گیاهان دارویی به ویژه سیاه‌دانه و زیره سبز بیش از ۱۰۰ سال پیش در شهرستان‌های سمیرم و مبارکه شروع شده است، با آغاز به کار کارخانه‌های گل‌دارو و باریج اسانس در شهرستان‌های اصفهان و کاشان که در زمینه بسته‌بندی و فرآوری دارو‌های گیاهی فعالیت دارند، کشاورزان به کشت انواع گیاهان دارویی تشویق شدند و حالا حدود ۴۰ سال است که کشت گیاهان دارویی در استان اصفهان رونق گرفته است.

با راه‌اندازی کارخانه و واحد‌های بسته‌بندی، فرآوری و صادرات گیاهان دارویی عرصه‌های منابع طبیعی جوابگوی تامین منابع گیاهی نبودند و کشت گیاهان دارویی به سرعت در اراضی زراعی توسعه یافت.

افزایش کشت و تولید گیاهان دارویی

آیت پارساییان کارشناس گیاهان دارویی سازمان جهادکشاورزی استان اصفهان، در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به اهمیت فرآوری گیاهان دارویی، گفت: علاوه بر مصارف عادی گیاهان دارویی در قالب دمنوش، جوشانده، بخور، گلاب و عرقیات و یا محصولات کارخانه‌ای نظیر قرص، کپسول، آمپول، شربت، شامپو و ... به مصرف می‌رسند.

او افزود: در حال حاضر بیش از ۱۵۰۰ واحد سنتی و صنعتی در امر فرآوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی در استان اصفهان مشغول به کار هستند.

کارشناس گیاهان دارویی سازمان جهادکشاورزی استان اصفهان اظهار کرد: سطح زیر کشت گیاهان دارویی، ازجمله زعفران و گل‌محمدی در استان سال ۱۳۹۸ معادل ۸۲۹۰ هکتار بوده که در سال ۱۳۹۹ به ۹۰۵۶ هکتار رسیده است، همچنین میزان تولید در سال ۱۳۹۸ معادل ۶۰ هزار تن بود که در سال ۱۳۹۹ به ۶۵ هزار تن افزایش یافت.

پارساییان بیان کرد: شهرستان‌های اصفهان، کاشان، آران‌وبیدگل، مبارکه، تیران‌وکرون، فریدونشهر، بویین‌میاندشت، سمیرم، نطنز، نجف‌آباد و فلاورجان به دلیل داشتن اقلیم مناسب و کارخانه‌های سنتی و صنعتی در تولید و فرآوری گیاهان دارویی پیشرو هستند.

مشتریان گیاهان دارویی اصفهان، از شرق دور تا اروپا

او گفت: سالیانه به طور معمول برخی از اقلام گیاهان دارویی از قبیل: آویشن، کتیرا، موسیر، زعفران، گل‌محمدی، باریجه، پنیرک، زرشک و ترخون به کشور‌هایی از جمله کویت، اسپانیا، چین، هند، آلمان، انگلستان، کانادا، ژاپن و... صادر می‌شود.

کارشناس گیاهان دارویی سازمان جهادکشاورزی استان اصفهان گفت: در سال ۱۳۹۹ حدود ۴۲ هزار تن انواع گیاهان دارویی-درمانی، گلاب و عرقیات گیاهی، به ارزش ۱۳ میلیون دلار صادر شد.

پارساییان افزود: با برگزاری کلاس‌های آموزشی، توسعه صادرات و ارزآوری، پرداخت تسهیلات کم بهره و یارانه کشت استقبال کشاورزان استان از کشت گیاهان دارویی افزایش یافته است.

او اضافه کرد: ایجاد مزارع الگویی و مجموعه گیاهان دارویی با بیش از ۲۵۰ گونه گیاهی، ایجاد رشته‌های گیاهان دارویی در دانشگاه‌ها و مراکز تخصصی فنی‌وحرفه‌ای، برگزاری کلاس‌ها، کارگاه‌ها و بازدید‌های علمی، اعطای تسهیلات کم‌بهره و یارانه ای، تشکیل ستاد گیاهان دارویی، راه‌اندازی مرکز تولید بذر و نشاء نهال‌های گیاهان دارویی، فراهم کردن مقدمات بازار صادرات، توسعه کشت و برداشت مکانیزه و راه اندازی واحد‌های بسته‌بندی، مجموع اقدامات صورت گرفته به منظور توسعه کشت گیاهان دارویی در استان اصفهان است.

رتبه نخست اصفهان در کشت گیاهان دارویی

احمد‌رضا رئیس‌زاده مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به مزایای کشت‌های گلخانه‌ای گفت: کشت‌های گلخانه‌ای با صرفه‌جویی در مصرف آب و نهاده‌های کشاورزی، اشتغال دائم و پایدار و بهبود کیفیت تولید را به همراه دارد، همچنین با تولید محصولات با کیفیت و صادراتی در نهایت منجر به ارزآوری و افزایش درآمد می‌شود.

او با بیان اینکه استان اصفهان با ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار سطح کشت گیاهان دارویی رتبه نخست کشور را دارد، بیان کرد: در سال گذشته، ۳۰۰ میلیارد ریال تسهیلات در این بخش پرداخت شد.

توقف طرح‌های توسعه کشت گیاهان دارویی به علت نبود بودجه

آبتین میرطالبی رئیس اداره بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: در سال‌های گذشته به طور متوسط هزار هکتار توسعه سطح زیر کشت گیاهان دارویی داشتیم، اما به دلیل نبود اعتبار و خشکسالی در مراتع، برنامه‌ای برای توسعه کشت گیاهان دارویی در سال ۱۴۰۰ در اصفهان نداریم.

او با اشاره به اینکه کشت و توسعه گیاهان دارویی در سال ۹۹ به دلیل شرایط مناسب و اختصاص بودجه دولتی به سه هزار هکتار در مراتع استان رسید، افزود: شاید امسال ۵۰۰ هکتار طرح توسعه کشت گیاهان دارویی با سرمایه گذاری بهره‌برداران اجرا شود.

رئیس اداره بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان اضافه کرد: برای این منظور بهره برداران باید در قالب طرح‌های اصلاح و احیا سرمایه گذاری کنند و موظف با بذر پاشی و کپه کاری در عرصه‌های منابع طبیعی شوند.

میرطالبی اظهار کرد: بهره بردار البته با توجه به خشکسالی فراگیر و کاهش درآمد، توان کشت ندارد و از این رو کشت و توسعه در ۵۰۰ هکتار از مراتع استان هنوز صد در صد نیست و به مراجعه و سرمایه گذاری بهره‌برداران بستگی دارد.

او ادامه داد: البته دولت برای توسعه گیاهان دارویی (زعفران و گل محمدی) تسهیلات خوبی می‌دهد که برای افرادی که مزرعه دارند مناسب است، اما کشت گیاهان در مراتع و عرصه‌های طبیعی با توجه به اینکه شرایط وابسته به طبیعت بوده، در خشکسالی و نبود منابع آب طبیعی، اقتصادی نیست.

کشت قراردادی، راهکاری برای کیفیت بخشی به محصول

محمد تقی ابراهیمی مدیر مزرعه گیاهان دارویی اصفهان، در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به ظرفیت استان در تولید گیاهان دارویی، گفت: با توجه به تنوع اقلیم در استان پهناور اصفهان از کوهستانی تا بیابانی، گستره متنوعی از گونه‌های گیاهی را می‌توان در اصفهان یافت.

او افزود: امروزه در سراسر دنیا توجه ویژه‌ای به کشت قراردادی می‌شود، در کشورمان موج جدیدی از ثبت کشت قراردادی در مواد غذایی و مصرفی، را می‌توانیم مشاهده کنیم، همچنین ما به عنوان بخش خصوصی یک سالی است که قرارداد‌های مربوط را تنظیم کردیم و در حال جمع‌آوری اطلاعات کشاورزان در سراسر استان و همینطور استان‌های همجوار هستیم.

مدیر مزرعه گیاهان دارویی اصفهان، گفت: کشت و کشاورزی قراردادی از چند جهت اهمیت دارد، با کشاورزی قراردادی به محصول با کیفیت دست پیدا می‌کنیم، یعنی با کشاورزانی که از طریق کشت قراردادی همکاری داشته باشیم، می‌توانیم تمام مراحل (کاشت، داشت، برداشت و فرآوری) را زیرنظر کارشناس‌های خودمان رصد کنیم و از جنبه سلامتی محصول و استاندارد‌هایی که مدنظر است آن محصول را مورد بررسی قرار دهیم.

ابراهیمی ادامه داد: اگر ما دسترسی به دستگاه‌های مکانیزه داشته باشیم، می‌توانیم در اختیار کشاورزان قرار دهیم و آن‌ها می‌توانند هزینه تمام شده محصول‌شان را کاهش دهند، همچنین به علت حذف بعضی از واسطه‌ها، دسترسی مستقیم به محصولات کشاورزی خواهیم داشت و سودی را که به جیب واسطه‌ها می‌رود، نصیب تولیدکنندگان خواهد شد.

بخش خصوصی نیازمند حمایت دولت برای توسعه کشت و کار

او گفت: هزینه تمام شده محصولات بسیار بالا است، در اینجا باید مراجع دولتی در توسعه مکانیزاسیون کمک بیشتری کنند، چون از توان بخش‌های خصوصی خارج است که بخواهند، هزینه‌های طراحی و ساخت دستگاه‌های کاشت، داشت، برداشت، فرآوری و خشک کردن را متقبل شوند.

مدیر مزرعه گیاهان دارویی اصفهان تصریح کرد: بخش دولتی لازم است فقط از نظر تأمین اعتبار از بخش خصوصی حمایت کند، چون بخش خصوصی کارشناسانی با علم و تجربه دارد و دولت باید صرفا به عنوان سرمایه‌گذار ورود و دستگاه‌های مورد نیاز را با هدف توسعه مکانیزاسیون و کاهش نیروی کار تهیه و در نهایت کمک کند تا هزینه‌های تمام شده محصولات کاهش یابد.

ابراهیمی در پایان بیان کرد: اقتصاد یک واحد تولید گیاهان دارویی بستگی به خروجی آن دارد، مانند تهیه دمنوش‌ها، تولید اسانس و عصاره‌ها و عالی‌ترین سطح یعنی تهیه دارو‌های گیاهی که همگی می‌تواند درآمدزا و اشتغالزا باشد و به رونق اقتصادی کمک کند.

گیاهان دارویی مجموعه بهم پیوسته‌ای از کشت و تولید تا فرآوری است که از مراتع و مزارع تا کارگاه‌های تولید عرقیات و واحد‌های اسانس گیری و کارخانه‌های دارویی را شامل می‌شود؛ اگر حلقه‌های این زنجیره به خوبی به یکدیگر وصل شود با توجه به ظرفیت‌های اقلیمی و نیروی کار ماهر و مجرب می‌توان دروازه صادرات و ارزآوری را به سوی کشور باز کرد.