دلایل بطلان مکتب جبر در نهج‌البلاغه

و در جواب مردى شامى فرمود: (مرد شامى پرسید آیا رفتن ما به شام، به قضا و قدر الهى است امام با کلمات طولانى پاسخ او را داد که برخى از آن را برگزیدیم):

 

وَیْحَکَ، لَعَلَّکَ ظَنَنْتَ قَضَاءً لَازِماً وَ قَدَراً حَاتِماً! لَوْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ لَبَطَلَ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ وَ سَقَطَ الْوَعْدُ وَ الْوَعِیدُ. إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَمَرَ عِبَادَهُ تَخْیِیراً وَ نَهَاهُمْ تَحْذِیراً، وَ کَلَّفَ یَسِیراً وَ لَمْ یُکَلِّفْ عَسِیراً، وَ أَعْطَى عَلَى الْقَلِیلِ کَثِیراً، وَ لَمْ یُعْصَ مَغْلُوباً وَ لَمْ یُطَعْ مُکْرِهاً، وَ لَمْ یُرْسِلِ الْأَنْبِیَاءَ لَعِباً وَ لَمْ یُنْزِلِ الْکُتُبَ لِلْعِبَادِ عَبَثاً، وَ لَا خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا بَاطِلًا؛ "ذلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ".

 

شناخت جایگاه جبر و اختیار (اعتقادى):
 

واى بر تو! شاید قضاء لازم و قدر حتمى را گمان کرده‌اى؟ اگر چنین بود، پاداش و کیفر، بشارت و تهدید الهى، بیهوده بود. خداوند سبحان بندگان خود را فرمان داد در حالى که اختیار دارند و نهى فرمود تا بترسند، احکام آسانى را واجب کرد، و چیز دشوارى را تکلیف نفرمود، و پاداش اعمال اندک را فراوان قرار داد.
 

با نافرمانى بندگان مغلوب نخواهد شد و با اکراه و اجبار اطاعت نمى‌شود، و پیامبران را به شوخى نفرستاد و فرو فرستادن کتب آسمانى براى بندگان بیهوده نبود و آسمان و زمین و آنچه را در میانشان است بى‌هدف نیافرید. این پندار کسانى است که کافر شدند و واى از آتشى که بر کافران است.

منبع: نهج‌البلاغه