آئین های فراموش شده قمی ها در ماه مبارک رمضان؛
از رسم دیرین کلوخ اندازون تا جشن اوهی اوهی در نیمه رمضان
آداب و رسوم بسیاری توسط مردم قم در سال های نه چندان دور انجام می شد که می توان به آئین کلوخ اندازون، جشن اوهی اوهی نیمه شعبان،شب چره و پخت کله پاچه اشاره کرد که امروز به فراموشی سپرده شده اند.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی قم فردا، ماه مبارک رمضان از ماه‌هایی است که برای ما ایرانیان به ویژه مردم ساکن در شهرهای مقدسی مانند قم جایگاه ویژه‌ای دارد؛ در ماه مبارک رمضان سنت‌ها و آداب بسیار زیبایی در بین مردم قم در گذشته وجود داشته است که متأسفانه با توجه به گذر از سنت‌ها به سوی مدرنیته و همچنین تقابل خرده فرهنگ‌ها و تغییر و تحولات امروزی رو به فراموشی رفته و گویی در دریای مدرنیته امروزی غرق شده‌اند هرچند باید این آداب‌ها و سنت‌ها به عنوان یک میراث ماندگار برای آیندگان و نسل‌های جدید حفظ شود.
ماه مبارک رمضان در گذشته و حتی با توجه به رنگ باختن سنت‌های قدیمی در دنیای مدرن امروزی در شهر مقدس قم جلوه‌های زیبایی دارد و بعضی از قدیمی‌ها و ساکنان محله‌های قدیمی این شهر اندکی از این سنت‌ها را حفظ کرده‌اند؛ شاید در گذشته از دنیای ارتباطات کنونی و امکانات مدرن امروزی خبری نبود ولی سادگی، یک رنگی و ارتباط خوبی که مردم با هم داشتند به ماه مبارک رمضان جلوه زیباتری بخشیده و خبری از تشریفات و تجملات امروزی نبود.
در قم مردم با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان شروع به خانه تکانی و یا خاک گیری می کردند و این یکی ازآئین های مهم مردم در کشور مخصوصا در قم بود همانطور که امروز مردم قبل از شروع ماه مبارک مساجد را غبارروبی می کنند اما یکی دیگر از آداب و روسم های مردم قم «کلوخ اندازون» بود که در آخرین جمعه ماه شعبان انجام می گرفت.
رسم دیرین کلوخ اندازون
در مراسم کلوخ اندازون که با نام‌های دیگری چون کلاخ اندازان هم شناخته می‌شود مردم قم در آخرین جمعه ماه شعبان، در خانه بزرگان فامیل یا اماکن تفریحی و مقدس دور هم جمع می‌شدند و ساز و نقاره می‌زدند به جشن و چوب بازی و پایکوبی می‌پرداختند و بعد از آن هر کس کلوخی را برمی‌داشت و به نیت برآورده شدن حاجات کلوخ را در آب شفاف خندق می‌انداختند و معتقد بودند آب شفاف حاجت می‌دهد و آب شدن کلوخ در آب همانند رفع مشکلات است.
اقدس کاظمی یکی از پژوهشگران استان قم درمورد حال و هوای سحرها و صفای آن در قم می‌گوید: در هنگام سحر از بالای گلدسته‌ها افرادی که صدای خوبی داشتند با صدای زیبایی می‌خواندند سپس دعای سحر با صدای مرحوم ذبیحی خوانده می‌شد و بعد از خوردن سحری تجدید وضو کرده و نماز صبح در حرم حضرت معصومه (س) خوانده می‌شد.
این پژوهشگر ادامه داد: زنان قمی برای قرائت قرآن هر روز به منزل یکی از خانم‌ها می‌رفتند همچنین مردم ظهرها با شنیدن اذان ظهر به منظور ادای فریضه نماز به حرم مطهر رفته و دعای ماه رمضان خوانده می‌شد.
همچنین محمد قاضی دیگر پژوهشگری استان قم با اشاره به حال و هوای خاص ماه رمضان در قم اضافه کرد: در ایام ماه مبارک رمضان در تمامی خانه‌ها یک مراسم خاصی بود و این رسوم قبل از ماه مبارک نشان از آمدن ماه مهمانی خدا داشت.
وی عنوان داشت: مردم قم اعتقاد عجیبی به خواندن دعای جوشن کبیر داشتند و همچنین همه معتقد بودند با هر وضعیتی در خانه‌هایشان به‌منظور خبرکردن همدیگر در پشت بام‌ها اذان می‌گفتند.
آبدوغ خیار قوت غالب مردم قم در هنگام افطار
قاضی با اشاره به اینکه نمک، آب جوش و خرما اجزای اصلی سفره افطار مردم بود، ابراز داشت: ابتداء مردم افطار خود را با آب جوش همراه با خرما باز می‌کردند و این مسئله از ایام قدیم انجام می‌شد و امروز در طب سنتی نیز بر آن تأکید می‌شود و اما قوت غالب مردم قم در هنگام افطار آبدوغ خیار و در هنگام سحر آبگوشت بود، در زمان قدیم، خوردن پلو و خورشت مانند امروز متداول نبود و مردم بعد از خوردن آب دوغ خیار و هندوانه به شب نشینی می‌رفتند.
در گذشته قمی‌ها همچون تمام مردم ایران زمین به صله رحم اهمیت فراوان می‌دادند و این سنت دیرینه بعد از خوردن آب دوغ خیار و هندوانه در ماه مبارک رمضان دو چندان می‌شد البته باید به این موضوع اشاره کرد که صله رحم در ایران از قدیم الایام مرسوم بوده و مردم بسیار بر این موضوع تاکید داشتند.
شب چره از آداب مردم بعد از افطار
قاضی در مورد این شب نشینی‌ها خاطرنشان کرد: شب نشینی مردم تا پاسی از شب طول می‌کشید و زولبیا، چای و شیرینی بسته به شرایط و طبقه اجتماعی که به آن تعلق داشتند عمده پذیرایی مردم در شب‌های رمضان بود که به اصطلاح به آن « شب چره» می‌گفتند؛ سپس به خانه‌ها بر می‌گشتند و زنان دو سه ساعت قبل از سحر برای آماده کردن غذا بیدار می‌شدند.
رسم زیبای خرماگردانی برای اطعام روزه‌داران
خرماگردانی از دیگر رسوم خوب برای اطعام روزه‌داران است و در مساجدی که قبل از افطار نماز جماعت برپا می‌شود، بعد از اتمام نماز، عده‌ای با در دست داشتن افطاری مختصری مثل خرما، روزه روزه‌داران را باز می‌کردند و این کار هنوز هم در بعضی از مساجد قم رایج است و در مساجدی هم که قبل از خواندن نماز افطار می‌کنند هم ابتدا روزه روزه‌داران را با همین افطاری مختصر باز و سپس نماز جماعت برپا می‌شود.
پختن و پخش آش‌های مثل قنبید (کلم‌قمری) و شله‌زرد نذری، بازدید از اقوام و بزرگان، برپایی مجلس ترتیل خوانی قرآن، عیادت از بیماران و ... نیز از کارهای دیگری است که اهل قم در ماه مبارک انجام می‌دهند.
جشن اوهی اوهی در نیمه رمضان
در شب تولد خجسته امام مجتبی(ع) مردم به خصوص جوانان به سرور و شادمانی می‌پرداختند و چوب بازی و پایکوبی از جمله کارهایی بود که در این شب انجام می‌شد.
همچنین برگزاری تعزیه در شب‌های قدر از مهم‌ترین رسوم قمی‌ها است که در شب‌های قدر علاوه بر مراسم ویژه این شب‌ها مثل خواندن قرآن، دعا و مناجات و عزاداری که با حضور مردم در امامزاده و اماکن مذهبی انجام می‌شد تعزیه نیز به اجرا درمی‌آمد؛ پخت حلوا در برخی روستاهای قم نیز از دیگر رسوم قمی‌ها در شب قدر است.
سرگرمی‌های ماه رمضان
از جمله رسوم جالب که در اکثر نقاط با کمی اختلاف در نام و شیوه اجرا انجام می‌شود، این است که عده‌ای از جوانان رهبری برای خود برمی‌گزینند و در محل معینی جمع می‌شوند و به سراغ تک تک خانه‌های محل می‌روند و از خانه‌ها پول و خوراکی جمع آوری می‌کنند و آن را به فردی که صندوق‌دار گروه است می‌دهند. این رسم با رفتن به در خانه افراد و خواندن شعر انجام می‌گیرد، از جمله رسوم هومبابایی در کاشان است که بچه‌ها و جوانان می‌خوانند:
میدان دار:
امشب شب نیمه است که ما میهمانیم
از ما حرجی نیست که ما طفلانیم
بشقاب را پر از کلوچه و حلوا کن
بردار و بیار به دامن ماها کن
جواب بچه‌ها:
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
این اشعار را میدان دار می‌خواند و بچه‌ها جواب می‌دهند. اگر در این موقع صاحبخانه چیز دندان گیری به بچه‌ها بدهد که او را دعا می‌کنند وگرنه شعر دیگری می‌خوانند و آن قدر ادامه می‌دهند تا صاحبخانه چیزی بدهد وگرنه با شعر گونه ای دیگر او را خدمت می‌کنند و به سراغ خانه دیگری می‌روند. رسمی‌مشابه این به نام الم ترانی در ساوه و الله رمضانی در خراسان و یزد انجام می‌گیرد.
بچه‌ها و جوانان بعد از جمع آوری خوراکی و پول، آنچه را به دست آورده اند، بین خود تقسیم می‌کنند و به خانه‌هایشان بازمی‌گردند. اجرای این رسم تقریباً تا نیمه‌های شب طول می‌کشد. علاوه بر اینها، انواع بازی‌ها در نقاط مختلف اجرا می‌شود و در قهوه خانه‌ها، مرشدها به سخنوری می‌پردازند و مردم را سرگرم می‌سازند.
تهیه حنا/ پخت و توزیع کله‌پاچه در شب قتل ابن ملجم
همچنین یکی دیگر از رسم های اهالی قم در ماه رمضان رسم حنا می باشد که در روز 27 ماه رمضان به دلیل قصاص ابن ملجم حنا بسته می شد، در این روز مردم به منظور زیاد شدن روزی در مسجد امام حسن عسگری(ع) جمع می‌شدند، زنان و مردان کیسه‌های حنا با خود می‌بردند و حنا می‌بستند همچنین شب 27 رمضان پختن کله پاچه یکی از رسوم متداول مردم شهر قم بود.
البته باید به این موضوع اشاره کرد که در این ایام سنت ها و آداب و رسوم بسیاری وجود دارد که از حوصله این متن خارج است.
انتهای پیام/160
ماه مبارک رمضان در گذشته و حتی با توجه به رنگ باختن سنت‌های قدیمی در دنیای مدرن امروزی در شهر مقدس قم جلوه‌های زیبایی دارد و بعضی از قدیمی‌ها و ساکنان محله‌های قدیمی این شهر اندکی از این سنت‌ها را حفظ کرده‌اند؛ شاید در گذشته از دنیای ارتباطات کنونی و امکانات مدرن امروزی خبری نبود ولی سادگی، یک رنگی و ارتباط خوبی که مردم با هم داشتند به ماه مبارک رمضان جلوه زیباتری بخشیده و خبری از تشریفات و تجملات امروزی نبود.
در قم مردم با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان شروع به خانه تکانی و یا خاک گیری می کردند و این یکی ازآئین های مهم مردم در کشور مخصوصا در قم بود همانطور که امروز مردم قبل از شروع ماه مبارک مساجد را غبارروبی می کنند اما یکی دیگر از آداب و روسم های مردم قم «کلوخ اندازون» بود که در آخرین جمعه ماه شعبان انجام می گرفت.
رسم دیرین کلوخ اندازون
در مراسم کلوخ اندازون که با نام‌های دیگری چون کلاخ اندازان هم شناخته می‌شود مردم قم در آخرین جمعه ماه شعبان، در خانه بزرگان فامیل یا اماکن تفریحی و مقدس دور هم جمع می‌شدند و ساز و نقاره می‌زدند به جشن و چوب بازی و پایکوبی می‌پرداختند و بعد از آن هر کس کلوخی را برمی‌داشت و به نیت برآورده شدن حاجات کلوخ را در آب شفاف خندق می‌انداختند و معتقد بودند آب شفاف حاجت می‌دهد و آب شدن کلوخ در آب همانند رفع مشکلات است.
اقدس کاظمی یکی از پژوهشگران استان قم درمورد حال و هوای سحرها و صفای آن در قم می‌گوید: در هنگام سحر از بالای گلدسته‌ها افرادی که صدای خوبی داشتند با صدای زیبایی می‌خواندند سپس دعای سحر با صدای مرحوم ذبیحی خوانده می‌شد و بعد از خوردن سحری تجدید وضو کرده و نماز صبح در حرم حضرت معصومه (س) خوانده می‌شد.
این پژوهشگر ادامه داد: زنان قمی برای قرائت قرآن هر روز به منزل یکی از خانم‌ها می‌رفتند همچنین مردم ظهرها با شنیدن اذان ظهر به منظور ادای فریضه نماز به حرم مطهر رفته و دعای ماه رمضان خوانده می‌شد.
همچنین محمد قاضی دیگر پژوهشگری استان قم با اشاره به حال و هوای خاص ماه رمضان در قم اضافه کرد: در ایام ماه مبارک رمضان در تمامی خانه‌ها یک مراسم خاصی بود و این رسوم قبل از ماه مبارک نشان از آمدن ماه مهمانی خدا داشت.
وی عنوان داشت: مردم قم اعتقاد عجیبی به خواندن دعای جوشن کبیر داشتند و همچنین همه معتقد بودند با هر وضعیتی در خانه‌هایشان به‌منظور خبرکردن همدیگر در پشت بام‌ها اذان می‌گفتند.
آبدوغ خیار قوت غالب مردم قم در هنگام افطار
قاضی با اشاره به اینکه نمک، آب جوش و خرما اجزای اصلی سفره افطار مردم بود، ابراز داشت: ابتداء مردم افطار خود را با آب جوش همراه با خرما باز می‌کردند و این مسئله از ایام قدیم انجام می‌شد و امروز در طب سنتی نیز بر آن تأکید می‌شود و اما قوت غالب مردم قم در هنگام افطار آبدوغ خیار و در هنگام سحر آبگوشت بود، در زمان قدیم، خوردن پلو و خورشت مانند امروز متداول نبود و مردم بعد از خوردن آب دوغ خیار و هندوانه به شب نشینی می‌رفتند.
در گذشته قمی‌ها همچون تمام مردم ایران زمین به صله رحم اهمیت فراوان می‌دادند و این سنت دیرینه بعد از خوردن آب دوغ خیار و هندوانه در ماه مبارک رمضان دو چندان می‌شد البته باید به این موضوع اشاره کرد که صله رحم در ایران از قدیم الایام مرسوم بوده و مردم بسیار بر این موضوع تاکید داشتند.
شب چره از آداب مردم بعد از افطار
قاضی در مورد این شب نشینی‌ها خاطرنشان کرد: شب نشینی مردم تا پاسی از شب طول می‌کشید و زولبیا، چای و شیرینی بسته به شرایط و طبقه اجتماعی که به آن تعلق داشتند عمده پذیرایی مردم در شب‌های رمضان بود که به اصطلاح به آن « شب چره» می‌گفتند؛ سپس به خانه‌ها بر می‌گشتند و زنان دو سه ساعت قبل از سحر برای آماده کردن غذا بیدار می‌شدند.
رسم زیبای خرماگردانی برای اطعام روزه‌داران
خرماگردانی از دیگر رسوم خوب برای اطعام روزه‌داران است و در مساجدی که قبل از افطار نماز جماعت برپا می‌شود، بعد از اتمام نماز، عده‌ای با در دست داشتن افطاری مختصری مثل خرما، روزه روزه‌داران را باز می‌کردند و این کار هنوز هم در بعضی از مساجد قم رایج است و در مساجدی هم که قبل از خواندن نماز افطار می‌کنند هم ابتدا روزه روزه‌داران را با همین افطاری مختصر باز و سپس نماز جماعت برپا می‌شود.
پختن و پخش آش‌های مثل قنبید (کلم‌قمری) و شله‌زرد نذری، بازدید از اقوام و بزرگان، برپایی مجلس ترتیل خوانی قرآن، عیادت از بیماران و ... نیز از کارهای دیگری است که اهل قم در ماه مبارک انجام می‌دهند.
جشن اوهی اوهی در نیمه رمضان
در شب تولد خجسته امام مجتبی(ع) مردم به خصوص جوانان به سرور و شادمانی می‌پرداختند و چوب بازی و پایکوبی از جمله کارهایی بود که در این شب انجام می‌شد.
همچنین برگزاری تعزیه در شب‌های قدر از مهم‌ترین رسوم قمی‌ها است که در شب‌های قدر علاوه بر مراسم ویژه این شب‌ها مثل خواندن قرآن، دعا و مناجات و عزاداری که با حضور مردم در امامزاده و اماکن مذهبی انجام می‌شد تعزیه نیز به اجرا درمی‌آمد؛ پخت حلوا در برخی روستاهای قم نیز از دیگر رسوم قمی‌ها در شب قدر است.
سرگرمی‌های ماه رمضان
از جمله رسوم جالب که در اکثر نقاط با کمی اختلاف در نام و شیوه اجرا انجام می‌شود، این است که عده‌ای از جوانان رهبری برای خود برمی‌گزینند و در محل معینی جمع می‌شوند و به سراغ تک تک خانه‌های محل می‌روند و از خانه‌ها پول و خوراکی جمع آوری می‌کنند و آن را به فردی که صندوق‌دار گروه است می‌دهند. این رسم با رفتن به در خانه افراد و خواندن شعر انجام می‌گیرد، از جمله رسوم هومبابایی در کاشان است که بچه‌ها و جوانان می‌خوانند:
میدان دار:
امشب شب نیمه است که ما میهمانیم
از ما حرجی نیست که ما طفلانیم
بشقاب را پر از کلوچه و حلوا کن
بردار و بیار به دامن ماها کن
جواب بچه‌ها:
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
این اشعار را میدان دار می‌خواند و بچه‌ها جواب می‌دهند. اگر در این موقع صاحبخانه چیز دندان گیری به بچه‌ها بدهد که او را دعا می‌کنند وگرنه شعر دیگری می‌خوانند و آن قدر ادامه می‌دهند تا صاحبخانه چیزی بدهد وگرنه با شعر گونه ای دیگر او را خدمت می‌کنند و به سراغ خانه دیگری می‌روند. رسمی‌مشابه این به نام الم ترانی در ساوه و الله رمضانی در خراسان و یزد انجام می‌گیرد.
بچه‌ها و جوانان بعد از جمع آوری خوراکی و پول، آنچه را به دست آورده اند، بین خود تقسیم می‌کنند و به خانه‌هایشان بازمی‌گردند. اجرای این رسم تقریباً تا نیمه‌های شب طول می‌کشد. علاوه بر اینها، انواع بازی‌ها در نقاط مختلف اجرا می‌شود و در قهوه خانه‌ها، مرشدها به سخنوری می‌پردازند و مردم را سرگرم می‌سازند.
تهیه حنا/ پخت و توزیع کله‌پاچه در شب قتل ابن ملجم
همچنین یکی دیگر از رسم های اهالی قم در ماه رمضان رسم حنا می باشد که در روز 27 ماه رمضان به دلیل قصاص ابن ملجم حنا بسته می شد، در این روز مردم به منظور زیاد شدن روزی در مسجد امام حسن عسگری(ع) جمع می‌شدند، زنان و مردان کیسه‌های حنا با خود می‌بردند و حنا می‌بستند همچنین شب 27 رمضان پختن کله پاچه یکی از رسوم متداول مردم شهر قم بود.
البته باید به این موضوع اشاره کرد که در این ایام سنت ها و آداب و رسوم بسیاری وجود دارد که از حوصله این متن خارج است.
انتهای پیام/160
نظرات شما